ΤΟ ΠΥΡ ΤΟΥ ΛΙΑΝΤΙΝΗ

Με αφορμή την προηγούμενη ανάρτηση, Ο ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ κάναμε μια μικρή ανασκόπηση στο θέμα της καύσης που ο Δάσκαλος σε αρκετά σημεία του έργου του ύμνησε. Της καύσης των νεκρών κυριολεκτικά αλλά και της καύσης μεταφορικά και συμβολικά.

Θυμίζουμε και ένα άρθρο του που πριν από καιρό αναρτήσαμε:

ΑΙΣΘΗΤΙΚΟ ΑΙΤΗΜΑ Η ΚΑΥΣΗ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ

"Εν αρχή ην η ομορφιά. Τούτη την πρόταση, που έχει λόγο Θεογονίας και Γένεσης, ο Ντοστογιέβσκι, καθώς είναι γνωστό, στον Ηλίθιό του την έντυσε μ' ένα χιτώνα αθανασίας: η εμορφιά θα σώσει τον κόσμο, είπε.

Βέβαια εδώ, στη χώρα του Θανάτου δηλαδή, ο κόσμος δεν σώζεται αλλά χάνεται. Γιατί ο θάνατος είναι το τέλος και η κατάλυση. Ο Θάνατος είναι η επιστροφή "εις το μεγάλο Τίποτε", όπως λέει και κλαίει ο Καβάφης μαζί με "Τα Άλογα του Αχιλλέως".

Κατά ποία έννοια λοιπόν η καύση των νεκρών μπορεί να 'ναι φαινόμενο αισθητικό; Πώς μέσα σ' αυτή την πράξη ημπορούμε να δούμε την εμορφιά, την εντιμότητα, την ανδρεία, και τη σοφία της απλής γνώσης; Η απόκριση στο ερώτημα είναι δύσκολη και σκοτεινή. Όσο σκοτεινός είναι και ο ίδιος ο Θάνατος. Ωστόσο η απόκριση είναι και απλή. Όσο απλός και βέβαιος είναι και ο ίδιος ο Θάνατος. Όλοι γνωρίζουμε πως σε κάποια στροφή ο θάνατος μάς έχει το αδυσώπητο στρατοκαρτέρι του στημένο.

Η απόκριση λοιπόν είναι απλή, γιατί η φλόγα είναι έμορφο πράγμα. Πρώτα είναι μια δράση δημιουργική. Και ύστερα είναι μια αντίδραση αγνιστική και καθαρτήρια.

Η φωτιά, λένε οι αστροφυσικοί, γέννησε το σύμπαν. Μέσα στο χάος σε μια έκρηξη πρώτη τινάχτηκε η πρώτη ενέργεια που είχε θερμοκρασία τρισεκατομμυρίων βαθμών Κελσίου. Η ενέργεια αυτή άρχισε να μικραίνει και να ψύχεται. Ταυτόχρονα όμως άρχισε να απλώνεται σχηματίζοντας τους γαλαξίες, τους νεφελοειδείς, τα συστήματα, τους αστέρες, τους πλανήτες, τα ψάρια, τα πετεινά και τα Πρωτεύοντα. Σήμερα η φλόγα εκείνη ξέπεσε στα δεκαοχτώ εκατομμύρια βαθμούς Κελσίου στον πυρήνα του ήλιου μας.

Οι ίδιοι επιστήμονες μάς λένε ότι μέσα από μια ανάλογη κατακαμίνεψη θα περάσουν ένας ένας οι αστέρες καθώς θα καταρρέουν. Προτού ένας αστέρας ξεπέσει στη "μελανή οπή" ή στο "λευκό νάνο", προτού δηλαδή γίνει ένα αστρικό πτώμα, θα διαλυθεί μέσα στο κατάφλογο λιώσιμο μιας τρομερής έκρηξης. Οι υπερκαινοφανείς, καθώς λένε.

Και στις δύο περιπτώσεις, στην κοσμική δημιουργία και στον κοσμικό αφανισμό, από αισθητική άποψη έχουμε μια δήλωση του Υπέροχου. Και το Υπέροχο είναι η ανώτερη κατηγορία του ωραίου, όπως δίδαξε ο Καντ.

Το υπέροχο είναι η άλαλη εμορφιά του κεραυνού, της καταιγίδας, της τρικυμίας, του σεισμού, των ηφαιστείων, του έρωτα και του θανάτου. Καταστάσεις ορίων. Εδώ η εμορφιά σκοτώνει.

Η υπεροχή της φωτιάς απέναντι στο νερό και το χώμα. Η υπεροχή της διάλυσης του σώματος μέσα σ' ένα καταποτήρα αστραπής σε σύγκριση με το σάπισμα και την αποσύνθεση. Η υπεροχή ενός αιθέριου και ταχύτατου ατμισμού της ύλης απέναντι στην αργή δυσοσμία, στην κατακάκωση και στον εξευτελισμό της φτωχής μας σάρκας στις χώρες των σκουληκιών και των μικροβίων, είναι αυταπόδεικτη και ψηλαφητή. Αποστρέφεται κάθε συνηγορία.

Η θέσπιση και στη χώρα μας της προαιρετικής καύσης των νεκρών είναι πολλά άλλα. Κοντά σε τούτα είναι και αίτημα αισθητικό. Και επειδή τη θεωρία την κατακυρώνει το πείραμα μόνο, έχω να δώσω και την πειραματική μου απόδειξη.

Έχουμε δύο Έλληνες καλλιτέχνες πρώτου βαθμού. Είναι γνωστοί στις θάλασσες και στις ηπείρους της Γης περισσότερο και από τα δύο Νόμπελ της ποίησής μας. Είναι η Μαρία Κάλλας και ο Δημήτρης Μητρόπουλος. Και οι δύο ζητήσανε, περνώντας το αγνό καταλυτήριο της φλόγας, να γίνει το σώμα τους τέφρα. Σύμπτωση; Ίσως. Ωστόσο η τελευταία τους θέληση ήταν μια ομολογία θεωρίας και πράξης. Ήταν η μουσική Συμφωνία της εμορφιάς και του θανάτου."

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 22/12/89

Τέτοιες αναστροφές στο δικό του λόγο δεν μπορεί παρά να οδηγούν σε τεράστιες απορίες για τον πραγματικό Λιαντίνη... Ήταν ο Λιαντίνης εκείνος ο σκελετός που βρέθηκε στην τελική φάση της αποσύνθεσης στην κορυφή του Ταϋγέτου στις 5 Ιουλίου του 2005; Αυτός ο ίδιος που ύμνησε την καύση των νεκρών και την "υπεροχή της φωτιάς απέναντι στο νερό και το χώμα. Την υπεροχή της διάλυσης του σώματος μέσα σ' ένα καταποτήρα αστραπής σε σύγκριση με το σάπισμα και την αποσύνθεση;" Πώς τότε επέλεξε για τον εαυτό του ακριβώς το σάπισμα και την αποσύνθεση;

Μίλησε για "την υπεροχή ενός αιθέριου και ταχύτατου ατμισμού της ύλης απέναντι στην αργή δυσοσμία, στην κατακάκωση και στον εξευτελισμό της φτωχής μας σάρκας στις χώρες των σκουληκιών και των μικροβίων" και όμως σ' αυτό τον εξευτελισμό παρέδωσε και τη δική του σάρκα;

Κι έχουμε πια παράλληλα την προσωπική του επιστολή στις 20/1/1997 όπου ρητά αναφέρει και χρόνο που θα τον κάψει η αγαπημένη του, "Η κυρία του, το κερί και η λαμπάδα του", προσφωνήσεις που ο ίδιος ερμηνεύει με το: "Μια και θα με κάψεις". Σε δεκαεφτά χρόνια, γράφει λίγο παρακάτω...

Ο Λιαντίνης όμως σε λιγότερο από δύο χρόνια από εκείνη την επιστολή έφυγε και χάθηκε. Τι άλλαξε; Ή μήπως όχι; Μήπως ήταν εξαρχής έτσι σχεδιασμένο; Να φύγει και να χαθεί, να πορευτεί τον ακριβό θάνατο του Οιδίποδα, όπως ανέφερε στο τελευταίο του γράμμα; Εκεί που έγραφε και το:

"Αν όμως δεν αντέξω να υψωθώ στην ανδρεία που αξιώνει αυτός ο τρόπος, και ευρεθεί ο νεκρός μου σε τόπο όχι ασφαλή, να φροντίσεις με τη μανούλα και το Διγενή, να τον κάψετε σε ένα αποτεφρωτήριο της Ευρώπης."

Δίπλα όμως στις προσωπικές τούτες επιστολές έχουμε και τις συχνές καταθέσεις προς τους μαθητές του για το ίδιο ζήτημα. Χαρακτηριστικό απόσπασμα εκείνο που συμπεριλάβαμε στο βίντεο. Εκεί και τον ακούμε να λέει κάτι που συχνά συνήθιζε:

"Υπάρχει κάτι πιο σπουδαίο (από το να κάψεις τα χειρόγραφά σου). Να κάψεις τον ίδιο σου τον εαυτό."

Διχάζουν και προβληματίζουν όλες αυτές οι αναφορές του. Ποια λύση τελικά επέλεξε; Αίνιγμα μας το άφησε και αυτό...

Ή μήπως η απάντηση είναι:

"αυταπόδεικτη και ψηλαφητή και αποστρέφεται κάθε συνηγορία";

Η λύση του αινίγματος ίσως πεισματικά να κρύβεται στο παρακάτω κείμενο του Δημήτρη Λιαντίνη που χτες μόλις είδε το φως της δημοσιότητας:

ΚΥΚΛΩΠΕΙΑ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΚΥΚΛΩΠΕΙΑ ΤΗΣ ΓΚΕΜΜΑΣ ΤΟΥ ΛΙΑΝΤΙΝΗ

"(Ανέκδοτο κείμενο)

Η όποια ανθρώπινη πράξη, το να κοσμήσει λογουχάρη ο Φειδίας τον Παρθενώνα, το να πολεμήσει ο Καραϊσκάκης στην Αράχωβα, το να γράψει την Κλειώ ο Ηρόδοτος ή να ανακαλύψει ο Γαλιλαίος το δορυφόρο Γανυμήδη στον πλανήτη Δία, είναι και μια κυκλώπεια νικητήρια. Είναι μια δοκιμασία της ανθρώπινης ύπαρξης σοβαρή και άγρια μέχρι θανάτου.

Αν επιτύχουμε, έχει καλώς. Γιατί στην επίθεση σταθήκαμε, και δε μας πήραν τα πίσω. Καταπαλαίψαμε τον Πολύφημο. Εσώσαμε να επιβιώσουμε πάλι. Και ετοιμαζόμαστε για το καινούργιο μελλούμενο. Το σκοτεινό και το άσπονδο.

Αν όμως αποτύχουμε κακώς. Γιατί δύο δύο πηγαίνουμε σαν τους άτυχους συντρόφους του Οδυσσέα στον Άδη. Το τέρας μας καταπίνει. Κι απέ, κάθεται και ξερνά τα κομμάτια μας μέσα σε μεθύσι τυφλό, σε χολή και σε ρεψίματα. Τα ξερατά του Πολύφημου είναι αυτό που το λέμε αλλιώς: το εντάφιο πανηγύρι των σκουλήκων. Ωσάν αποθάνετε, έχετε ζητήσει να σας κάψουν, για να μη σας ξεράσει ο Κύκλωπας.

Η Κυκλώπεια μας παραγγέλνει πως η κάθε μας πράξη είναι μια επιχείρηση μέχρι θανάτου. Πως κάθε φορά που ξεκινάμε ένα έργο, γίνεται ο καθένας κι από ένας μικρός δόκιμος ήρωας. Ένας πυγμαίος Ηρακλής, αλλά Ηρακλής. Και κυρίως αυτό, πως πριν την πράξη δεν υπάρχουμε.
............................................................................................................................

Όταν όμως αδράξουμε κρατερά στα χέρια το προσωπικό μας δράμα˙ όταν η εξυπνάδα και η φρόνηση κρατήσουν στους όρους του παιγνιδιού˙ όταν σταθούμε στα σύνορα του ανθρώπινου μέτρου με γνώση και με πειθαρχία και με εμμονή και με κόπο, τότε θα γίνει ο τρόπος να φτάσουμε στο νικητήριο τέλος. Και εκείνη είναι η στιγμή που ιδρύσαμε τον εαυτό μας.

Η παρουσία μας δηλαδή μέσα στον καιρό και στον κόπο γίνεται πράμα στέρεο. Εκεί που πρώτα ήταν διανόημα, αφάνεια, και αγέρας. Τώρα αποχτάμε το όνομα. Η πράξη μας δημιουργεί, και η πράξη μας ονομάζει.

Ο Οδυσσέας αναμετρήθηκε με τον Κύκλωπα. Και σαν αφήκε πίσω του την εμπειρία της θανάσιμης δοκιμασίας, είδε να ανεβαίνει μπροστά του το ουράνιο τόξο της νίκης. Να ρίχνει τα θεμέλια της στα νερά, και να στεφανώνει το θαλασσινό ταξίδι του. Ο ήρωας ντυμένος τα κόκκινα περνά από κάτου, σαν από αψίδα θριάμβου. Είναι η στιγμή που ημπορεί να φωνάξει το όνομά του. Τώρα το αποκτά φυσικά και αναγκαία. Το δημιούργημα, η πράξη του, όπως η πεδιάδα έχτισε τον Όλυμπο, και η θάλασσα γέννησε την Κρήτη.

Έι Πολύφημε, άτσαλε και χάχα,
αν ποτέ σε ρωτήσουνε ποτές ποιος σε τύφλωσε,
να ειπείς ο Οδυσσέας. Ο καστροκαταλύτης."

________________

• ΣΗΜΕΙΩΣΗ 14/2/2010: Το κείμενο αναδημοσιεύεται από το blog ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ. Ημερομηνία αρχικής ανάρτησης: 3/12/2008. Από την ανάρτηση αυτή κρατάμε ως ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο στην πορεία της αναζήτησης της λύσης του αινίγματος του Δημήτρη Λιαντίνη εκείνη τη φράση για την Κυκλώπεια, που μας παραγγέλνει ότι κάθε μας πράξη είναι μια επιχείρηση μέχρι θανάτου... Και με τη φράση αυτή ξαναγυρνάμε στο τελευταίο γράμμα του Λιαντίνη, εκείνο που αρχίζει με τα εξής:

"Φεύγω αυτοθέλητα. Αφανίζομαι όρθιος, στιβαρός και περήφανος. Ετοίμασα τούτη την ώρα βήμα- βήμα ολόκληρη τη ζωή μου, που υπήρξε πολλά πράγματα, αλλά πάνω από όλα εστάθηκε μια προσεκτική μελέτη θανάτου. Τώρα που ανοίγω τα χέρια μου και μέσα τους συντρίβω τον κόσμο, είμαι κατάφορτος με αισθήματα επιδοκιμασίας και κατάφασης.

Πεθαίνω υγιής στο σώμα και στο μυαλό, όσο καθαρό είναι το νωπό χιόνι στα όρη και το επεξεργασμένο Γαλάζιο διαμάντι. [...]

Η τελευταία μου πράξη έχει το νόημα της διαμαρτύρησης για το κακό που ετοιμάζουμε εμείς οι ενήλικοι στις αθώες νέες γενεές που έρχουνται. Ζούμε τη ζωή μας τρώγοντας τις σάρκες τους. Ένα κακό αβυσσαλέο στη φρίκη του. Η λύπη μου γι αυτο το έγκλημα με σκοτώνει."

Μπορούμε τώρα πια εκείνο το "πεθαίνω" - συνοδευμένο και από τη λέξη "πράξη" - να μην το διαβάζουμε πολύ πιο υποψιασμένοι από την αρχική μας ευκολοπιστία της κυριολεκτικής σημασίας;