Η μόνη σύγχρονη ποιήτρια που ξεχώρισε ο Λιαντίνης: Η Τζένη Μαστοράκη!

ΤΖΕΝΗ ΜΑΣΤΟΡΑΚΗ

Ήθελα να σου πω

Το τραγούδι του τυφλού ποιητή

της Βαβυλώνας

Γεμάτο παραμύθια

Σαν την παλιά διαθήκη

Πριν απ' τους εβδομήντα

Για τα ελάφια που γυρεύανε νερό

Στο βενζινάδικο

Και τον Χριστό που δούλευε μικρός

Σε συνεργείο αυτοκινήτων

Τότε ένα γράμμα γεμάτα κατάγματα

ήρθε από πολύ μακριά

και μας παράγγειλε να κλείσουμε τις πόρτες

Γυρέψαμε τα ονόματα των σκοτωμένων

Και μας έφεραν ένα φάκελο

Μ' ένα όνομα διπλωμένο στα τέσσερα

Πιάνω απόψε να γράψω

ειδήσεις σε τούτο τον τόπο

Ταξιδεύουν αργά αλλά σίγουρα

Ήθελα να σου πω

Το τραγούδι του τυφλού ποιητή της Βαβυλώνας

Τούτη η σιωπή μέσα στους τέσσερις τοίχους

Ήτανε από νωρίς

Προορισμένη να γίνει τραγούδι

Τραγούδι βαθύ και σκοτεινό

Σαν το αμίλητο νερό

Και σαν την τσέπη της ποδιάς

Της μάνας μου

Να δώσει καθενός το μερτικό του

Να απλωθεί να απλωθεί

Σαν το μεγάλο μήνυμα των γερανών

Στους δρόμους τις πλατείες

Στις αίθουσες αναμονής των τραίνων

Τραγούδησαν την λειτουργία

Των Βαγιών

Τραγούδι του ψωμιού και του νερού

Τραγούδι των ανθρώπων

Το τραγούδι μου

Τραγούδι βαθύ και σκοτεινό

Οι μεγάλοι κουβαλούν πάντα μέσα τους

Το παιδί που υπήρξαν στον Β' παγκόσμιο πόλεμο

Το κορίτσι που δεν πρόφτασαν να φιλήσουν

Το πρώτο χνούδι στο πάνω χείλη τους

Τους «Βαρβάρους» του Καβάφη

Και μια παλιά φυματίωση

Εμείς κουβαλάμε τους μεγάλους

Εμείς απλούστατα, κουβαλάμε τους μεγάλους

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ: H Tζένη Mαστοράκη γεννήθηκε στην Aθήνα το 1949, και σπούδασε Bυζαντινή και Mεσαιωνική Φιλολογία στο πανεπιστήμιο Aθηνών. Πρωτοεμφανίστηκε στην Ποιητική Aντι-Aνθολογία του Δημήτρη Iατρόπουλου (1971), με την πρωτόλειο συλλογή Tο Συναξάρι της Aγίας Nιότης. Έχει εκδώσει τα βιβλία:

Διόδια, Kέδρος 1972
Tο σόι, Kέδρος 1978
Iστορίες για τα βαθιά, Kέδρος 1983
M’ ένα στεφάνι φως, Kέδρος 1989

Mετέφρασε ξένη πεζογραφία (Tζ. Nτ. Σάλιντζερ, Kάρσον MακKάλερς, Eλίας Kανέττι, Xάινριχ Mπελ, Άπτον Σίνκλαιρ, Tζόρτζιο Mανγκανέλλι, Έδγαρ Άλλαν Πόου), θέατρο (Xάινριχ φον Kλάιστ, Kάρλο Γκολντόνι, Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, Xάρολντ Πίντερ, Σάρα Kέην), δοκίμια και μελέτες (Γκίλμπερτ Xάγιετ, Tόμας Xεγκ, Έντμουντ Kήλυ), καθώς και παιδικά βιβλία.

Tο 1989 τιμήθηκε με το Thornton Niven Wilder Prize του Columbia University της Nέας Yόρκης (Translation Center), για το σύνολο του μεταφραστικού της έργου, και το 1992 με το ειδικό βραβείο του IBBY (International Board on Books for Young People) για τη μετάφραση του παιδικού βιβλίου O ταξιδιώτης της αυγής του C.S. Lewis (Kέδρος).

Ο ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΣΤΟΡΑΚΗ

Λίγο αργότερα από την έκδοση του τελευταίου ποιητικού έργου της Τζένης Μαστοράκη, ο Δημήτρης Λιαντίνης στα Ελληνικά του (σελίδα 177 ) θα καταθέσει το πρώτο θετικό του σχόλιο για την ποίηση της. Είναι ένα πολύ προσεγμένο σχόλιο. Και είναι ό,τι δηλώνει η λέξη: Σχόλιο.  

Στα Ελληνικά και πάλι ο προσεκτικός αναγνώστης θα βρει και άλλες αναφορές στο ποιητικό αλλά και στο μεταφραστικό έργο της Μαστοράκη. Και ίσως αυτές να είναι και η μεγαλύτερη τιμή προς την ποιήτρια ειδικά εκείνη που υπάρχει στη σελίδα 176 και τοποθετεί την Τζένη Μαστοράκη δίπλα σε έναν Κάλβο. Το σχόλιο αφορά τη σελίδα 59 των Ελληνικών. Το κεφάλαιο ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΖΩΗ και "το δεύτερο δείγμα ότι η μεγάλη ποίηση είναι πολιτική". Εκεί και συγκατοικεί η φωνή της Μαστοράκη με το μεγάλο καραβοκύρη της ποίησης. Παραθέτω το απόσπασμα:

Το δεύτερο δείγμα ότι η μεγάλη ποίηση είναι πολιτική το δίνει η ποίηση του Κάλβου. Άνδρας ανδρείος ο Ανδρέας Κάλβος, στις θάλασσες και στους καιρούς της ποίησης είναι ο κυρ - Αντριάς της δημοτικής μας Παραλογής. Ο καραβοκύρης που δε φοβάται το βοριά και τα κύματα. Ούτε το αστραχαλάζι που πέφτει στα βουνά της Αττάλειας.

Ο Κάλβος έγραψε είκοσι τραγούδια. Το κάθε ένα είναι και ένα ηχητήριο πριν από κάθε μάχη της ελληνικής Επανάστασης. Μέσα στις είκοσι ωδές, εκεί ο ωκεανός και η νύχτα. Η λαβωματιά η ανοιχτή του φόβου στην ερημία. Της μητέρας τα σιγαλόεντα νοήματα από τον άλλο κόσμο. Και οι μελανές αγέλες των σύννεφων κατεβαίνοντας στη λευκή προβιά του ύπνου μας με τα ρύγχη των λύκων.

Εκεί ο κρότος των αλόγων, οι μολπές του Παρνασσού, και της αρετής τα αμιλλητήρια πέταλα. Λύκηθες - κόρες στέκουνται κάτω από σπαθιών ακτίνες, και τραγουδούν πάλι και πάλι το έια μάλα των ναυτών.

Η τελευταία πρόταση αφορά και την Τζένη Μαστοράκη, όπως ο Λιαντίνης σημειώνει στα σχόλια του βιβλίου του. 

"Πρβλ. και Μαστοράκη Τζ.,  Μ' ένα στεφάνι φως, Κέδρος 1989, σελ. 21." 

Κι αν φτωχική τη βρείτε την αναφορά, θα σας ρωτήσω ποιον άλλο νέο ποιητή έτσι τίμησε ο Λιαντίνης; Έναν συγκαιρινό του ποιητή; Και έχει βέβαια το λόγο του. Τον διαβάζουμε στη σελίδα 80 των Ελληνικών:

"Προκειμένου μάλιστα για ποιητές που ζουν, το δίκαιο θά 'τανε να μείνουν έξω από το πεδίο κρίσης και το πεδίο βολής."

Και για το σημείο αυτό θα γράψει στα σχόλια στη σελίδα 177:

"Δεν ημπορούμε, λ.χ. ακόμη να εκφέρουμε κρίση για τις νέες ποιήτριες Ιουλίτη Ηλιοπούλου, και κυρίως τη Τζένη Μαστοράκη, που κατεβαίνουν στο "Αγκαθερό" της ποίησης με ισχυρά καλές ελπίδες."

Την Ηλιοπούλου ο Λιαντίνης σύντομα θα την ξεχάσει αλλά και θα τη διαγράψει από τους εκλεκτούς του. Μαζί και τον σύντροφό της, τον Ελύτη. Αυτά όμως είναι μια άλλη και μεγάλη ιστορία. Που δεν έχουν σχέση με την ποίηση αλλά με τα πάθη των ανθρώπων. 

Τη Μαστοράκη, αντίθετα,  την ξαναθυμήθηκε και στο επόμενο βιβλίο του, την περιλάλητη Γκέμμα. Τη Μαστοράκη που θα πρέπει να σημειώσουμε ότι υπήρξε και μαθήτριά του.  Εκεί και της επιφυλάσσει ακόμη καλύτερη θέση, δίπλα στον Καβαφη και σε μερικούς αδαμάντινους στίχους του:

Αυτές οι μουρλές συμπεριφορές των αστρολόγων και των οπαδών τους σήμερα ανουσιώνουν και εξευτελίζουν το θέλγητρο που είχε η μαγεία σε παλαιότερες εποχές. Γυμνώνουν, δηλαδή, τη δύναμη και απογοητεύουν τη γοητεία που λειτουργούσε οργανωμένα και δραστικά στον κόσμο του παγανισμού με τις λαχτάρες και τις δοκιμασίες μιας κοινωνίας πρωτόγονα ζάπλουτης και βρυαρής. Τα τελευταία δείγματα αυτής της χαμένης υποβολής και σοβαρότητας του κόσμου της μαγείας τα βρίσκουμε σ' έναν αδαμάντινο Καβάφη του 1931:

Κατά τις συνταγές αρχαίων

ελληνοσύρων μάγων.

Και σε μια ιστορία για τα βαθιά της Τζ. Μαστοράκη:

Μαγικό ξόρκι να σε φυλάει από δάγκαμα

φιδιού, κακό εχθρό,

και όλα τα επουλωμένα τραύματα.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ, ΓΚΕΜΜΑ, σελ. 267

Κλείνοντας το αφιέρωμα στη Μαστοράκη και σε όσα για εκείνη έγραψε ένας Λιαντίνης, αξίζει να αναφέρουμε πως έχοντας διαβάσει όλο το επίσημο έργο του Λιαντίνη (αυτό δηλαδή που έχει εκδοθεί ως τώρα) έχουμε διαπιστώσει πως καμιά άλλη ποιήτρια δεν αναφέρεται στο έργο του. Λες και δεν υπήρξαν γυναίκες που έγραψαν ποίηση. Μόνη εξαίρεση η Σαπφώ. Η αρχαία ποιήτρια. Με ελάχιστες αναφορές και σε αυτή. Λίγο στο ΕΞΥΠΝΟΝ ΕΝΥΠΝΙΟΝ και λίγο ακόμη στη διάλεξη για τον Εμπειρίκο. 

Γιατί άραγε; Φταίει που δεν υπήρξαν καλές ποιήτριες; 

Ή ο Λιαντίνης δεν εκτιμούσε την ποίηση των γυναικών; 

Ούτε καν της Κικής Δημουλά; αναρωτήθηκαν κάποιοι, με αφορμή το θάνατο της μεγάλης ποιήτριας χτες το βράδυ. Ξεχνώντας πως ο Λιαντίνης εφάρμοζε στην κριτική του για τους ποιητές το "Μηδένα προ του τέλους". Μια φορά πήγε να το παραβιάσει με τον Ελύτη και μετά έτρεχε μα μαζέψει όσα είχε πει για εκείνον... 

Ένας λόγος παραπάνω που ο Λιαντίνης κοντεύουν 22 χρόνια που έφυγε. Χρόνια που η Δημουλά συνέχισε να γράφει και να εκδίδει ποιήματα. Και είναι από αστείο έως πολύ άδικο να κρίνουμε την αξία της Δημουλά με βάση το αν αναφέρθηκε ή όχι το όνομά της από τον Λιαντίνη. Βλέπεις δεν ήταν και μοντέλο σαν την Μπαλατσινού που κατέκτησε επάξια με την ομορφιά της μια θέση στα βιβλία του Λιαντίνη, ούτε πρωταγωνίστησε σε σε μεγάλους έρωτες όπως η Λου Σαλομέ για να της πλέκει εγκώμια για την εκλεκτή της μοίρα. 

Και κυρίως διότι, αγαπητέ και τίμιε αναγνώστη, αγαπάμε πολύ τον Λιαντίνη αλλά όχι σε σημείο που να τυφλωνόμαστε. Κάτι που είναι βέβαιο ότι δε θα άρεσε και στον ίδιο!