Σαν σήμερα. 41 χρόνια πριν... 28 Δεκέμβρη 1978. Η Ακαδημία Αθηνών, με υπογραφή του Ιωάννη Θεοδωρακόπουλου, βραβεύει μια ανέκδοτη μελέτη του κ. Δημητρίου Νικολακάκου - Λιαντίνη. Ενός άγνωστου στους κύκλους των γραμμάτων ανθρώπου. Γεννημένου 36 χρόνους νωρίτερα σε ένα χωριουδάκι της Λακωνίας. Γιος ενός γεωργού, του κυρ Θοδωρή, και της κυρα - Πολυτίμης, το γένος Βλαχάκου. Δίδυμος με τον Στέφανο και με έναν μεγαλύτερο αδελφό, τον Γιώργο. Εποχή Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, εποχή Κατοχής. Κι έπειτα Εμφύλιος. Που πλήττει και το χωριουδάκι του Λιαντίνη και μοιράζει τους ανθρώπους στα δυο.
Έτσι κυλούν τα πρώτα χρόνια της ζωής του μικρού αγοριού. Και κάτω από την επιβλητική σκιά του Ταϋγέτου που θα χαράξει για πάντα τη ζωή του.
Το καλοκαίρι του 1960 ο νεαρός Δημήτρης Νικολακάκος παίρνει απολυτήριο από το εξατάξιο (τότε) γυμνάσιο αρρένων Σπάρτης. Και πηγαίνει στην Αθήνα να σπουδάσει φιλόλογος. Η ζωή του αλλάζει, νέοι ορίζοντες ανοίγονται. Εκεί γνωρίζει και τον Ιωάννη Θεοδωρακόπουλο, είναι καθηγητής του στη σχολή. Όσο δηλαδή ένας καθηγητής πανεπιστημίου γνωρίζει τους φοιτητές του και μάλιστα εκείνες τις εποχές.
Πριν ακόμη πάρει πτυχίο θα καταταχτεί στο στρατό. Βιάζεται. Να τελειώνει από τις υποχρεώσεις του και να μπορεί όσο πιο σύντομα γίνεται να εργαστεί. Έχει μια τεράστια ορμή μέσα του εκείνο τον καιρό. Που ώρες ώρες δεν μπορεί να την κοντρολάρει και τον παρασέρνει σε λάθος μονοπάτια.
Την άνοιξη του 1966, φορώντας ακόμη το χακί, θα ορκιστεί και θα πάρει το πτυχίο της Φιλοσοφικής σχολής Αθηνών. Η στρατιωτική θητεία συνεχίζεται, τον προλαβαίνει φαντάρο και η χούντα της 21ης Απριλίου.
7 Απριλίου του 1968 διορίζεται επιτέλους καθηγητής. Στο γυμνάσιο Μολάων. Αρκετά κοντά στο χωριό του, τη Λιαντίνα. Αποκτά το πρώτο του αυτοκινητάκι, τον Γηρυόνη του. Ακούει Vivaldi και Δημοτικά τραγούδια και κάνει σχέδια. Διαβάζοντας αλληλογραφία του αυτής της περιόδου, που έχει δημοσιευτεί σε βιβλίο, κυρίως με τον αδελφό του Στέφανο που είναι πλέον μετανάστης στην Αμερική, κι έναν φίλο του από το πανεπιστήμιο, τον Κηρυκόπουλο, μαθαίνουμε αρκετά για τον 26χρονο λειτουργό της Μέσης Εκπαίδευσης. Όχι όμως όλα. Και αυτό, η μισή αλήθεια, θα μας έλεγε και ο ίδιος, ότι είναι επικίνδυνος σύμβουλος για να βγάζουμε συμπεράσματα.
Το βέβαιο είναι πως ο Λιαντίνης, που ακόμη ονομάζεται Νικολακάκος, δε στεριώνει ως καθηγητής. 7 Φεβρουαρίου 1970 υποβάλλει παραίτηση. Οι πηγές μας λένε ότι υποχρεώθηκε να το κάνει. Λόγω ενός παράνομου έρωτα και για να αποφευχθεί το σκάνδαλο. Μπόλικη μυθοπλασία έχει ήδη κυκλοφορήσει για τη σχέση αυτή του Λιαντίνη. Μυθοπλασία που κατέληξε ακόμη και να αλλάξει το όνομα της νεαρής και από Τζωρτζίνα να τη βαφτίσει Αμαλία! Προσπαθώντας στη συνέχεια να μας πείσει ότι αυτή η περιστασιακή σχέση ήταν ο έρωτας ζωής του Λιαντίνη. Επειδή έχω στα χέρια μου αλληλογραφία του Λιαντίνη με τον πατέρα της κοπέλας θα πω: "Σιγά τα ωά!"
Λίγο καιρό μετά, τον Σεπτέμβριο του '70, φεύγει για τη Γερμανία. Ούτε και ο ίδιος ξέρει γιατί πηγαίνει εκεί. Εμείς σήμερα καταλαβαίνουμε πως τον καλούσε το πεπρωμένο του. Γιατί εκεί τον περιμένουν όλα εκείνα που από άσημο και άνεργο καθηγητή γυμνασίου θα τον αναδείξουν σε Λιαντίνη, πανεπιστημιακό δάσκαλο και συγγραφέα και κυρίως σε φιλόσοφο που με τον λόγο του συγκλόνισε και συγκλονίζει χιλιάδες ανθρώπους.
Εύγε λοιπόν στον πατέρα της δήθεν Αμαλίας που ζήτησε απ' τον Λιαντίνη να αφήσει την κόρη του εκεί που την έταξε η μοίρα της και στον νέο που η ζωή τής έδωσε για σύντροφο, αναγκάζοντάς τον μια ώρα αρχύτερα να εγκαταλείψει τη μίζερη ζωή ενός καθηγητή επαρχιακού γυμνασίου και να ανοίξει τα φτερά του για ένα νέο κόσμο, τον κόσμο των γραμμάτων και της διανόησης. Διότι αν ο Λιαντίνης είχε μείνει στους Μολάους, το πολύ πολύ να ήταν σήμερα ένας 77χρονος συνταξιούχος Γυμνασιάρχης, που θα μέτραγε πίεση κάθε πρωί και θα έπινε με ευλάβεια χαπάκια για τη χοληστερίνη και τον προστάτη.
Ο πρώτος καιρός στη Γερμανία περνά δύσκολα. Ο 28χρονος φιλόλογος κουτσοβολεύεται σε κάποιο ιδιωτικό σχολείο αλλά για να τα βγάλει πέρα εργάζεται και χειρωνακτικά ως εργάτης. Οικονομικά πιεσμένος, κοινωνικά ξεκομμένος. Σε μια μικρή φτωχική κάμαρη. Γράφεται και σε κάποιο πρόγραμμα εκμάθησης των Γερμανικών και όσο μπορεί μελετά βιβλία. Είναι η εποχή που επιχειρεί να μεταφράσει Ρίλκε. Το όνειρο όμως για κανονικές σπουδές φαίνεται άπιαστο. Δει δε χρημάτων. Και ο Λιαντίνης δεν έχει από πουθενά να περιμένει βοήθεια.
Αντίθετα με τη γοητευτική συνάδελφο στο σχολείο. Μια Ελληνίδα από την Καλαμάτα, ένα χρόνο μικρότερή του. Προσωρινά κάνει χρέη καθηγήτριας Θεολογίας στο ίδιο σχολείο που εργάζεται και ο Λιαντίνης. Έχει όμως ήδη πάρει το διδακτορικό της, από το 1967, και βρίσκεται στη Γερμανία για σπουδές Συστηματικής Φιλοσοφίας, Κοινωνιολογίας και Ηθικής στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου με υποτροφία της Alexander von Humbolt Stiftung. Υποτροφία που της εξασφαλίζει μια άνετη ζωή, καμία σχέση με τις στερήσεις που δοκιμάζει εκείνος.
Κοντά της θα γνωρίσει έναν άλλο κόσμο. Θα του ανοίξουν καινούργιες πόρτες και προοπτικές που μόνο στα όνειρά του είχε δει. Για πανεπιστημιακή καριέρα. Κι άλλο τόσο για συγγραφική.
Η σχέση τους ξεκινά το Γενάρη του 1972. Έρωτας κεραυνοβόλος. Πρωτοχρονιά του 73 γίνονται οι γάμοι τους σε εκκλησία του Μιστρά. Του Δημήτρη Νικολακάκου και της Νικολίτσας Γεωργοπούλου. Το ζευγάρι εγκαθίσταται στην Αθήνα, ο Λιαντίνης όμως αναγκάζεται να πιάσει δουλειά στο φροντιστήριο του φίλου του του Γκούμα στα Γιάννενα. Σύντομα θα αποκτήσουν ένα κοριτσάκι. Τη Διοτίμα. Ο Λιαντίνης επιστρέφει Αθήνα και ξαναδιορίζεται καθηγητής σε γυμνάσιο. Κάπου στη Θήβα. Η σύζυγος εργάζεται στο Πανεπιστήμιο, αφού έχει ήδη διδακτορικό αλλά και λαμπρές σπουδές στη Γερμανία. Τον βοηθά, του δείχνει τον τρόπο, και το Φεβρουάριο του 1975, ετών 33, προσλαμβάνεται και εκείνος στο Πανεπιστήμιο. Τίποτε σπουδαίο, δεν έχει εξάλλου και προσόντα. Πηγαίνει βοηθός στο Εργαστήριο Παιδαγωγικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Το νέο τους σπίτι είναι δίπλα στο πανεπιστήμιο. Μακρυγιάννη 23 και Καζαντζάκη γωνία. (άκου τώρα ονόματα δρόμων!!! τυχαίο; δε νομίζω!)
Προίκα της συζύγου. Ο ίδιος πού να βρει τα χρήματα; Κι αυτά που είχε βγάλει στη Γερμανία είχαν γίνει βιβλία και αυτοκίνητο. Ένα Opel Ascona με το οποίο και γύρισε οδικώς από την ξενιτιά.
Ο Λιαντίνης αυτό το διάστημα έχει ήδη ξεκινήσει το διδακτορικό του. Θέμα του οι Ελεγείες του Ντουίνο του Ρίλκε. Του γνώριμου από τη Γερμανία. Τώρα δεν περιορίζεται στη μετάφραση, τον μελετά σε βάθος. Για το σκοπό αυτό ταξιδεύουν με τη γυναίκα του το καλοκαίρι του 1974 στη Γερμανία. Να διαβάσει και στις εκεί βιβλιοθήκες. Γυρίζοντας οδικώς μέσω Ιταλίας θα επισκεφθούν και τα σημεία που έζησε ο αγαπημένος του Ντάντε Αλιγκιέρι.
Ραβέννα, 1974
Φορτωμένος με τι άλλο; Με βιβλία!
Τρία χρόνια αργότερα, 15 Ιουνίου του 1977 η διατριβή του εγκρίνεται από τη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών. Ακολουθούν οι γραφειοκρατίες για τη απονομή του διδακτορικού, άνοιξη του 1978, ομόφωνα και άριστα. Αλλά και η επίμονη εργασία για απόδοση της διατριβής στη δημοτική ώστε να την εκδώσει και σε βιβλίο. Με τον τίτλο ΕΞΥΠΝΟΝ ΕΝΥΠΝΙΟΝ.
Στο μεταξύ ο Λιαντίνης βρίσκεται σε οργασμό πνευματικής εργασίας. Πριν ακόμη παραλάβει το διδακτορικό έχει ήδη καταθέσει και άλλη του εργασία, με θέμα
"Αι φιλοσοφικαί ιδέαι εις το έργον του Διονυσίου Σολωμού"
σε διαγωνισμό της Ακαδημίας Αθηνών. Σαν σήμερα, 28 Δεκεμβρίου 1978, η Ακαδημία του απονέμει το βραβείο του Διαγωνισμού:
Όπως σημειώνεται στην έκθεση της Ακαδημίας Αθηνών:
"Η όλη εργασία αποτελείται εκ τεσσάρων κεφαλαίων, εις τα οποία ο συγγραφεύς αναλύει την στάσιν του Σολωμού ως προς τας εννοίας ελευθερία και γλώσσα, ασχολείται με τας πηγάς του παρελθόντος, αναφέρεται εις τα ποιήματά του, εις την οντολογίαν του ποιητού όπως αύτη εμφανίζεται εις τα έργα του, αναλύει με ενάργειαν και βάθος οντολογικώς το έργον του ποιητού και ομιλεί δια την Ηθικήν και Αισθητικήν του Σολωμού. Ολόκληρος η μελέτη είναι γραμμένη εις μίαν πηγαίαν γλώσσαν και έχει λόγον μεστόν και πλήρη νοημάτων και εννοιών, αι οποίαι δίδουν μίαν νέαν διάστασιν και ερμηνείαν εις το σολωμικόν έργον."
Ας δούμε όμως περισσότερες λεπτομέρειες για το βραβείο αυτό όπως μας τις έγραψε προ ετών η σύζυγός του, κ. Νικολίτσα Γεωργοπούλου - Λιαντίνη:
"Το βραβείο με θέμα "Αι φιλοσοφικαί ιδέαι εις το έργον του Διονυσίου Σολωμού" προκηρύχθηκε από την Ακαδημία αρχές του 1977. Διάβασα εγώ την προκήρυξη στην εφημερίδα (ο άνδρας μου από τότε που τον γνώρισα δεν αγόραζε και δεν διάβαζε εφημερίδες) και τον προέτρεψα να γράψει την εργασία.
Μέσα σε οκτώ μήνες την τελείωσε. Έπρεπε να υποβληθεί μέχρι το τέλος του 1977 ώστε να κριθεί από τους ακαδημαϊκούς και να βραβευθεί, αν πράγματι δινόταν το βραβείο, το Δεκέμβριο του 1978. Επειδή πρέπει να μην είναι γνωστό το όνομα του συγγραφέα και να υπάρχει ψευδώνυμο ως τέτοιο έβαλε "Χάσμα σεισμού". Σε άλλο κλειστό φάκελο υπήρχε το πραγματικό του όνομα, το οποίο ανοίχτηκε όταν αποφασίστηκε η απονομή του βραβείου.
Ενθυμείσθε ότι σας έχω αναφέρει ότι το ακαδημαϊκό έτος 1978-79 βρίσκεται στο Ludwigsfafen της Γερμανίας με εκπαιδευτική άδεια. Στις 28.12.1978 που έγινε η απονομή βρισκότανε στην Αθήνα λόγω Χριστουγέννων και αποφάσισε να στείλει εμένα στην τελετή της απονομής να το παραλάβω, απλά γιατί έτσι ήθελε. Παρέστην λοιπόν εγώ και παρέλαβα σε βελούδινο κύλινδρο το κείμενο που σας στέλνω και την επιταγή των 100.000 δρχ. Ως βιβλίο τυπώθηκε και κυκλοφόρησε το 1979 με το γνωστό τίτλο."
ΧΑΣΜΑ ΣΕΙΣΜΟΥ
του Δημήτρη Λιαντίνη
Το αφιερώνει στην κόρη του, στη Διοτίμα. Σειρά της. Αφού το πρώτο του βιβλίο, το Έξυπνον Ενύπνιον, το είχε αφιερώσει στη γυναίκα του.
Το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών που σαν σήμερα, 28 Δεκέμβρη του 1978, απονεμήθηκε στον Δημήτριο Νικολακάκο - Λιαντίνη είναι το πρώτο επίσημο έγγραφο που τον αποκαλεί και Λιαντίνη. Το διδακτορικό του λίγους μήνες νωρίτερα τον αναφέρει ως Δημήτριο Νικολακάκο. Και όμοια και η διδακτορική του διατριβή εκδόθηκε χωρίς το όνομα Λιαντίνης. Αν και μας ξενίζει που η Ακαδημία τον αναφέρει ως Λιαντίνη διότι από τη σύζυγό του γνωρίζουμε ότι:
"Η απόφαση αλλαγής του ονόματος σε Δημήτριος Νικολακάκος - Λιαντίνης έχει ημερομηνία 31 Ιουλίου 1979, με αριθμ, πρωτ. της Νομαρχίας Λακωνίας, Δ/νση Εσωτερικών, 11489."
Δηλαδή το 1978 που απονεμήθηκε το βραβείο δεν είχε ακόμη τυπικά αλλάξει το επώνυμο. Να υποθέσουμε ότι έπαιξε και αυτό ρόλο που έστειλε αντ' αυτού τη σύζυγο να το παραλάβει; Μήπως του ζητηθεί ταυτότητα και δημιουργηθεί πρόβλημα στην παραλαβή του βραβείου;
Γιατί όπως και να το κάνουμε είναι πολύ παράξενο να παίρνεις μέρος σε έναν διαγωνισμό και όταν κερδίσεις το βραβείο να μην εμφανιστείς να το παραλάβεις ο ίδιος. Και βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών!!!
Ένα βραβείο που σφραγίζει συν τοις άλλοις και ολάκερη την κρίσιμη οκταετία της ζωής του. Από το 1970 ως το 1978. Ολοκληρώνοντας με τον πλέον θριαμβευτικό τρόπο το προσωπικό Χάσμα Σεισμού που τόλμησε ο Λιαντίνης στη ζωή του. Πετώντας παραίτηση στο γυμνάσιο Μολάων και φεύγοντας με το τρένο εργάτης για Γερμανία.
Χριστούγεννα του 70 στο ναδίρ. Έτσι τουλάχιστον περιγράφει τη ζωή του σε γράμμα που έχει δει το φως της δημοσιότητας. Κλεισμένος στη σοφίτα του, Königinstraße - München, Γερμανία, σαν ο κατάδικος στο κελί της απομόνωσης και ο καλόγερος στη σκήτη του! Έστω και αν οι φωτογραφίες στο οικογενειακό άλμπουμ τον δείχνουν να γιορτάζει την ημέρα με φίλους. Εκείνος νιώθει πως έχει πιάσει πάτο.
28 Δεκέμβρη 1978. Στον Όλυμπο. Μόνιμος στο πανεπιστήμιο, Διδακτορικό με άριστα, έκδοση πρώτου βιβλίου, βραβείο Ακαδημίας Αθηνών για το δεύτερο. Μια όμορφη και πετυχημένη σύζυγος στο πλευρό του, συγγραφέας κι εκείνη, που μπορεί και μοιράζεται μαζί του τις φιλοσοφικές του ανησυχίες και όχι μόνο την καθημερινότητα. Επιστέγασμα της ευτυχίας τους η μικρή Διοτίμα.
Και πλέον είναι παρελθόν ο Νικολακάκος. Ανατέλλει ο Λιαντίνης! Ο γνωστός σε μας Λιαντίνης!
Στα επόμενα 20 χρόνια θα συνεχίσει την καριέρα του στο πανεπιστήμιο. Θα γράψει και νέα βιβλία. Θα τον λατρέψουν άνθρωποι και άνθρωποι. Θα δει το παιδί του να γίνεται ολόκληρη γυναίκα. Να παίρνει το πτυχίο της, να παντρεύεται.
Κι έπειτα, φσσστ! Θα χαθεί από το οπτικό μας πεδίο. 1η Ιουνίου 1998!
Ανήκω σε εκείνους που δεν έχουν απάντηση για το μετά. Τι απέγινε ο Λιαντίνης. Αυτοκτόνησε; Ζει; Πέθανε αργότερα; Μήπως δολοφονήθηκε; Ναι, πολλές φορές έχω σκεφτεί και αυτό.
Κι αν ζει: Εργάζεται στο Cern ή μήπως στον τύμβο της Αμφίκλειας; Γυρνάει στο μετρό που λένε μερικοί ότι τον είδαν; Στους Δελφούς ή έφυγε για Αργεντινή;
Δεν ξέρω! Κατηγορηματικά αρνούμαι κάθε άλλη απάντηση. Κι αφού έψαξα όσο λίγοι να βρω τη λύση στο αίνιγμα της εξαφάνισης του Λιαντίνη.
Όπως δεν ξέρω να σας πω αν υπάρχει ή αν δεν υπάρχει Θεός. Αγνωστικίστρια μέχρι τον μυελό των οστών μου. Και κατά τις διδαχές του Λιαντίνη.
Του Λιαντίνη που με το ΧΑΣΜΑ ΣΕΙΣΜΟΥ φώτισε με έναν τρόπο πρωτότυπο και τον Σολωμό.
Ο Σολωμός του Λιαντίνη δεν είναι μία ακόμη φιλολογική μελέτη. Ο Λιαντίνης θέτει τον ποιητή στο καλειδοσκόπιο της φιλοσοφίας. Κι ας παραδέχεται πως ο Σολωμός δεν είναι φιλόσοφος. "Εν τούτοις φιλοσοφεί με κλασσική σοβαρότητα" "αν φτάσει να αναγνωρίσει κανείς, ότι η φιλοσοφία δεν υπάρχει στα βιβλία μονάχα και τα παπυρικά ευρήματα, αλλά στέκει γραμμένη και στα φύλλα των δέντρων..."
Κι αυτό που λατρεύει στο έργο του Σολωμού είναι που ξεφεύγει από τον Ντετερμινισμό και υπακούει στην Απροσδιοριστία. Και που από οντολογική άποψη η τάξη και η στάση της σολωμικής ποίησης δεν είναι νευτώνεια αλλά κβαντική. Ή όπως παρατηρεί ο Ελύτης:
"Ποιητής που δουλεύει το μαχαίρι
στο ανεξίτηλο τρίτο του χέρι."
Το τρίτο χέρι, ο τρίτος δρόμος, που και ο ίδιος ο Λιαντίνης κυνήγησε στο έργο του και στη ζωή του. Ξεκινώντας από τις πρώτες σελίδες της διατριβής για τον Ρίλκε, αναζητώντας το σύμμικτο αποτέλεσμα της φιλοσοφίας και της ποίησης, και ως εκεί που τελειώνει η Γκέμμα. Κλείνοντας σοφά τον κύκλο. Για το αληθές και το ωραίο. Και τον αγώνα του ανθρώπου για τη γνωστική κατάκτηση του όντος.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο που την τελευταία του άνοιξη ο Λιαντίνης επιλέγει να πάει στη Ζάκυνθο. Να μιλήσει για το Σολωμό. (Κείμενο ομιλίας εδώ)
Εκεί και να φωτογραφηθεί με τη βοήθεια του μαθητή του, του Αβούρη, φωτογραφίες που θα χρησιμοποιηθούν τον καιρό που θα εξαφανιστεί. Και με απροκάλυπτο συμβολισμό η καθεμιά... Πχ αυτή που ποζάρει μπροστά στο μνημείο του Σολωμού:
Όταν αποφασίζει να φύγει, την 1η Ιούνη του 1998, στέλνει μήνυμα στον Αβούρη να στεφανώσει τον Σολωμό. Ένας παπάς, ο π. Καποδίστριας, ανέλαβε να διασώσει τις κορδέλες. Με τον απο-χαιρετισμό του Λιαντίνη στον ποιητή:
Το δικό του βραβείο στον Σολωμό. Στον ποιητή.
Που αγάπησε όσο λίγοι.
Και του χάρισε 20 χρόνια πριν το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών.
ΟΙ ΛΕΙΜΩΝΕΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ
