Υπάρχει μία φράση του Λιαντίνη που «ξεκλειδώνει» τη σχέση της αγωγής με τους ενήλικες, έχουν δεν έχουν ιδιαίτερη επαγγελματική ή προσωπική σχέση με το φαινόμενο:
«Η αγωγή θα ενσταλάξει τη νέα γνώση στους νέους, μόνο υπό τον όρο ότι θα επιβληθεί πρώτα στους ενήλικες σαν νέα κατάσταση.» (1)
Ποια όμως γνώση; Τι είναι αυτό που ζητά ο Λιαντίνης να κατανοήσει ο σημερινός άνθρωπος;
«…Ότι η ζωή του προχωρεί και μεταβάλλεται παράλληλα στην κίνηση του χρόνου – και ο χρόνος οντοποιείται μέσα στη σταθερότητα της μεταβολής – όταν γνωρίζει να διαλέγεται και να συνθηκολογεί μ’ ένα σύνολο δυνάμεων και όρων που η αρχή τους βρίσκεται έξω από τα σύνορα της βούλησής του.» (1)
Αυτή η ανώτερη μορφή βίας ονομάστηκε από τους αρχαίους «ανάγκη» και χαρακτηρίστηκε «κυβερνήτειρα του σύμπαντος». Και όσο και να μας φαίνεται άβολο, γράφει ο Λιαντίνης, η ανάγκη έχει χαράξει στην ελευθερία μας μέτρα. Είναι όχι μόνο πιο φρόνιμο αλλά και πιο έντιμο και σεβαστό να κρατάμε την ορμή της βούλησής μας δώθε από τη χαρακιά που τράβηξε η ανάγκη. Πρόκειται για την ψυχική στάση που ο Αισχύλος ονόμασε:
«φιλάν αβουλιάν»
Ο σύγχρονος άνθρωπος όμως έχοντας απολέσει ολοτελώς τους, όσο πιο άκρατους τόσο και πιο σωστικούς, τύπους της πολυσέβαστης ανάγκης, έχει εκτρέψει από την αρχή την αγωγή των νέων σε μορφές ασύμφωνες προς τα φυσικά υποδείγματα. Δίκαια η σημερινή παιδεία υπηρετεί το μοντέλο της οντολογικής απάτης και της ηθικής υποκρισίας. (2)
Ο Λιαντίνης, όπως και κάθε παιδαγωγός, γνωρίζει καλά πως παιδεία και κοινωνία βρίσκονται σε σχέση διαλεκτική. Με άλλα λόγια, αν θέλω να αλλάξω την κοινωνία, το κλειδί είναι η παιδεία, η αγωγή των νέων. Μα για να φτιάξω την παιδεία που θέλω, το κλειδί είναι η κοινωνία που διαθέτω. Άδικα σκούζουν μερικοί για τα βιβλία, ακόμη πιο άδικα τα βάζουν με τους δασκάλους, την ευθύνη της αποτυχίας τη χρεώνεται και την προκαλεί το σύνολο του κοινωνικού ιστού. «Εικόνα σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω», φωνάζει σε κάθε εποχή το σχολείο και η παιδεία.
Με την έμπεδη αυτή γνώση ο Λιαντίνης στράφηκε τόσο προς το χώρο της εκπαίδευσης όσο και προς το ευρύ κοινωνικό σύνολο. Ναυτολόγησε δασκάλους – συντρόφους του στο ταξίδι μα παράλληλα άφησε άδειες θέσεις στο κατάστρωμα για όποιον άλλον τον θέλγει η Ιθάκη. Γιατί ποτέ ο Οδυσσέας δε θα έφτανε στο αγαπημένο ακρογιάλι δίχως την ανώνυμη κουστωδία που τον συνόδευσε. Προσκεκλημένοι λοιπόν είμαστε όλοι σε τούτον τον τρικυμισμένο αγώνα. Μαζί, όλοι μαζί, θα συναντήσουμε τους Λαιστρυγόνες και τους Κύκλωπες και τον άγριο Ποσειδώνα. Μη σας γελά η ερημία του Οδυσσέα - Λιαντίνη. Εκείνος αρχιτεκτόνησε το στρατήγημα. Ο φρόνιμος ένας, όπως θα έλεγε και ο Λιαντίνης, μεταχειρίστηκε σαν εργαλείο τους άφρονες πολλούς. Άλλο δεν έχει να μας δώσει πια. Κι άλλον Οδυσσέα δε χρειαζόμαστε. Όπως και τα καράβια έναν καπετάνιο έχουν.
Γυρνώ όμως συχνά και βλέπω δίπλα μου φελούκες γεμάτο το πέλαγο. Και στην παντιέρα τους διαβάζω το «Έρημος και ισχυρός». Φωνάζω και μου αποκρίνεται πλήθουσα η σιωπή. Ή λόγια μετρημένα σαν καμπανιές της μεγάλης Παρασκευής. Μεγαλύτερη παρεξήγηση θαρρώ πως δεν έχει γίνει στο Λιαντίνη. Άλλο ο μέσα αγώνας του καθένα και άλλο εκείνη η καθημερινή πάλη του ανθρώπου για το κοινό αύριο. Δίπλα στη φράση του Λιαντίνη μη λησμονάτε τη δεσπόζουσα θέση της πράξης και της ζωής του. Και άλλο έρημος και άλλο ερημίτης. Σωστά ας διαβάσουμε την έρημο που τον τύλιγε ολοζωής. Κι ας μην αναζητούμε ασκηταριά για να του μοιάσουμε. Γιατί εκείνος καθαρά μας το παρέδωσε το πρόσταγμα:
«Οι έλληνες δε γράψανε, οι έλληνες ζήσανε.» (3)
Δε γράψανε; Μα πώς; Αχ, είδατε που ο Λιαντίνης θέλει διάβασμα κι άλλο διάβασμα για να βγάλεις άκρη μαζί του; Στη ΓΚΕΜΜΑ υπάρχει η απάντηση, στον Αισχύλο…
«Πρώτα στο Μαραθώνα και μετά στην τραγωδία»! (4)
Μα εμείς, άλλοι Σιδώνιοι, το προσπερνάμε…
Ποιος είναι ο Σιδώνιος; Ας αφήσουμε το Λιαντίνη να μας τον παρουσιάσει:
«Ένα παιδαρέλι, ένας δανδής, ένα χάρχαλο. Δεν ηξεύρω κιόλας, αν ημπορούσε, κατά τη σκαμπρόζικη ιδέα του Βάρναλη, να γαμεί. Έχει το μυαλό ενός μεγάλου παιδιού. Ό,τι και να ειπεί είναι παρόλες και λύματα. …
Ο Σιδώνιος με την ποίησή του, θαρρεί ότι θα φωτίσει τον κόσμο. Και γι’ αυτό τα δίνει όλα για την ποίηση. Και τη ζωή και το θάνατο. …
Ωστόσο από το ζωηρό Σιδώνιο λείπει το καίριο. Εκείνο που δεν έλειψε βέβαια από τον Αισχύλο. Του λείπει η χάρη της αληθινής γνώσης. Του λείπει η φυσική διαλεκτική με τη σκληρότητα του κόσμου και της ζωής, που είναι ανεκλάλητα αδυσώπητη. Εντελώς αναγκαία όμως για τη μεγάλη τέχνη.» (5)
Αντίθετα ο Αισχύλος, ο γνήσιος έλληνας, πρώτα πολέμησε στο Μαραθώνα. Το ζωώδες, το οιηματικόν τέρας, και την Ύβρι των ανόητων ανθρώπων. Υπερασπίστηκε τη λευτεριά της πόλης και αγωνίστηκε για την ομορφιά και την τιμή της ζωής. Και δίδαξε εκεί, στο πεδίο της μάχης, πως κάθε άνθρωπος στα φυσικά του μέτρα, είναι σπουδαίος, όσο τα δέντρα για το οξυγόνο της ατμόσφαιρας και τα αστέρια για το φως της νύχτας. Και για όλα αυτά εκοίταξε καταπρόσωπα το θάνατο και δεν εχαμήλωσε τα μάτια. Γνωρίζεις, ρωτά ο Λιαντίνης, πιο γνήσια ποίηση από μια τέτοια πράξη; Όχι. Γιατί "πράττειν και ποιείν γλωσσικά σημαίνουν το ίδιο." Και συνεχίζω αυτολεξεί από το Δάσκαλο και τον Αισχύλο του:
«Γι’ αυτό εδημιούργησα την τραγωδία. Χωρίς αυτήν την άγρια γνώση και την άγρια πείρα, θα ‘μουνα κι εγώ ένας ποιητής σαν και σένα (το Σιδώνιο…) Ένας φαλλός εν χαλάσει. Ένα μεγάλο αρχίδι. Και θα υμνούσα με επιγράμματα την «δοντογλυφίδα της γκόμενας». Η γνώμη και ο τρόπος μου ήταν, προτού κινήσω τους χορούς και τα χορικά, να ‘χω σίγουρη τη γιορτή. Αυτό κυρίως.» (5)
Προκλητικός ο Λιαντίνης στο λόγο του. Σοκάρει τα λεπτεπίλεπτα αυτάκια. Δεν είναι όμως ένας ακόμη Εμπειρίκος. Θα δώσει αλλού την εξήγηση αυτής της επιλογής κι αυτής της γραφής. Κοπιάζει κι αυτός πολύ, σαν το Σεφέρη, για να γράψει τη λέξη, αστόχαστα δεν την πετά. Και θέλει οι λέξεις του να «μοιάζουν με τις εκρήξεις που σφεντονίζονται από το ηφαίστειο της ζωής. Κι όταν σε ζώνει η λάβα, τύφλα να 'χει ο κρότος.» Μη σοκάρεστε το λοιπόν από τις λέξεις. Είναι η ίδια η ζωή που προκαλεί το σοκ και ξεγυμνώνει βίαια μπροστά μας την αλήθεια. Η ζωή. Την ξέρουμε αυτή την κυρά; Την έχουμε απαντήσει; Ή κλειστήκαμε στα βιβλία μας και παριστάνουμε τους σοφούς; Κλειστήκαμε και στο καβούκι μας και θαρρούμε πως εκεί τελειώνει ο κόσμος. Και γρήγορα προσπεράσαμε την κουβέντα του Δασκάλου: «Οι μεγάλοι γράφουν πρώτα για την πολιτεία και ύστερα για τον εαυτό τους.» (5)
Σιδώνιοι κι εμείς, με της ασημαντότητας το δικαίωμα καταχωνιάσαμε τη φλόγα και τον καημό για την ποίηση. Δικαίωμα αναφαίρετο. Κι αν κάτι είναι λάθος και φταίξιμο, είναι που δεν αλλάξαμε δουλειά. Που δεν μπορέσαμε να αυτογνωσθούμε, να μπούμε σε τάξη, να πειθαρχήσουμε στο φυσικό μας. Έτσι λέει ο Δάσκαλος… (5) Κι ο Βάρναλης θα συμπλήρωνε:
«Δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα, προσμένουμε, ίσως, κάποιο θάμα!»
Με θάματα όμως και μαγιοβότανα ο κόσμος δεν αλλάζει. Η κοινωνία μας δεν καλυτερεύει. Η παιδεία μας δε διορθώνει τα χάλια της. Λέμε «ορώ τον άνδρα» μα εκείνος μας βλέπει και κουνά θλιμμένος το κεφάλι του. Αναφωνούμε άμυαλα:
«Τον εαυτό μου πόσο κοντά σου νοιώθω!»
Κι εκείνος με τον κυνικό λόγο του Γκαίτε αποκρίνεται:
«Με ό,τι φαντάζεσαι μοιάζεις. Όχι με μένα.» (6)
Και καμπανιές μεγάλης Παρασκευής είναι τα λόγια του. Πικρά θέλω να πω και παραπονεμένα. Και όχι με την άλλη ερμηνεία, της σιωπής και του κλεισίματος εις εαυτόν. Τον ακούω για μια ακόμη φορά να μιλά για το Χριστούλη του:
«Εγώ τραβάω το δρόμο εκείνο που είπε ο Χριστούλης: Ει τις εθέλει οπίσω μου ελθείν, απαρνησάσθω εαυτόν και αράτω στο σταυρό αυτού και ακολουθείτω μοι». *
Είναι λόγος κυριολεκτικός τούτος, λέει ο Λιαντίνης. Δεν μπορούμε να παραβλέπουμε αυτή την άρνηση του εαυτού μας και το σταυρό που πρέπει μόνοι μας να σηκώσουμε. Ούτε να βολευόμαστε στη θυσία του άλλου, Χριστού ή Λιαντίνη. Δεν ανέβηκε στο Γολγοθά ο ένας και στον Ταΰγετο ο άλλος για το παχύ άντερο του καθενός μας.
Θέλετε λοιπόν χαρακτηριστικά της αγωγής κατά Λιαντίνη; Ιδού … ο Ταΰγετος. Το σταυρό του ο καθένας και ας ξεκινήσει. Το δικό του σταυρό, για το δικό του Ταΰγετο. Έκαστος εφ' ω ετάχθη. Μπορούμε; Γιατί τα λόγια πολλοί ελάτρεψαν. Στο κρησάρι της πράξης και της ζωής ποιος θα αντέξει; Εμείς, οι ενήλικες πρώτα. Και έπειτα τα παιδιά μας. Και κλείνω με το δικό του λόγο:
«… τα παιδιά μας γεννιούνται λευκά σαν το νωπό χιόνι, και οι ενήλικοι εμείς τα βουτάμε στην κολυμπήθρα της παιδείας γιομάτη κατράμι και πίσσα. …
Η αιτία είναι ότι κατεβάσαμε από το θρόνο του τον ευγενικό νου, το alto ingegno του Δάντη, και στη θέση του στυλώσαμε το παχύ μας άντερο. …
Η αιτία είναι ότι οι μάζες στέκουνται αταλαίπωρες στη ζήτηση της αλήθειας, και ορμούν και λαβαίνουν έτοιμη την κάλπικη γνώση, … Τι homo sapiens πια, τι homo σάπιος. Δεν έχεις να διαλέξεις.
Η αιτία είναι ότι οι άνθρωποι ζητούν μονόπαντα την αιώνια άνοιξη και την αιώνια γιορτή. Και ολοχρονικίς λησμονούν, που στο σχέδιο είναι τυπωμένο να θητεύει κανείς και στο χειμώνα, και να ζεύεται το ζυγό τις εργάσιμες μέρες. Τα όντα τα γεννάει το άπειρο, και χρεωστούν να ξαναγυρίσουν στη φθορά, σύμφωνα με το νόμο της Ανάγκης, κατά το στοχασμό του Αναξίμανδρου. Πίσω από κάθε χαρά μας περιμένει ανεξιλέωτη μια ισόποση λύπη. Αλλιώτικα είναι θρασίμι το βίωμα. Και κλούβιο το πράμα.» (7)
Κι αντί μια νέα αγωγή να χτίζουμε, «το μέλλον μιας νέας αυταπάτης» ορθώνουμε. Γυρεύουμε έτοιμα να μας δοθούν τα χαρακτηριστικά αγωγής. Γιατί μας είναι άβολο και πικρό να τα χαράξουμε μόνοι μας. Και άβουλοι εμείς να τα σεβαστούμε. Θέλουμε μια άλλη αγωγή; Θα την έχουμε όταν αλλάξουμε. Όταν και αν ολοκληρώσουμε την «επανάσταση εσωτερικού τύπου που θα εγκαταστήσει νέα τάξη στον ανθρώπινο νου». Κανένας Λιαντίνης και κανένα έτοιμο σχέδιο δε θα μας σώσει. Εμείς οφείλουμε να σώσουμε εαυτούς. Ιδίοις χερσί. Πώς αλλιώς;
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
(1) HOMO EDUCANDUS, σελ. 21
(2) HOMO EDUCANDUS, κεφάλαιο "Η ανάγκη μιας νέας αγωγής"
(3) ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ, σελ. 117
(4) ΓΚΕΜΜΑ, σελ. 242
(5) ΓΚΕΜΜΑ, κεφάλαιο «Είρωνες»
(6) HOMO EDUCANDUS, σελ. 23
(7) ΓΚΕΜΜΑ σελ. 221 – 222
* ΦΡΑΣΗ ΑΠΟ ΒΙΝΤΕΟ ΟΜΙΛΙΑΣ ΤΟΥ ΛΙΑΝΤΙΝΗ (Η ίδια φράση βρίσκεται αναλυμένη και στα σχόλια της Γκέμμας. Ο Λιαντίνης έδινε μεγάλη σημασία στη φράση αυτή.)
_____________________________
Το κείμενο αποτελεί τμήμα της γενικότερης μελέτης της Μαρίας Λαμπρίδου γύρω από τη Φιλοσοφία της Αγωγής του Λιαντίνη. Μπορείτε να δείτε σχετικά:
ΟΙ ΛΕΙΜΩΝΕΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου