Ο Λιαντίνης για τους ποιητές

Μια μικρή σταχυολόγηση των απόψεων του Δημήτρη Λιαντίνη για τους ποιητές έχει στόχο η παρούσα ανάρτηση. Μικρή αναγκαστικά, διότι ο Λιαντίνης ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τους ποιητές σε όλο το φάσμα του έργου του. Τρία μάλιστα βιβλία του, το ΕΞΥΠΝΟΝ ΕΝΥΠΝΙΟΝ, το ΧΑΣΜΑ ΣΕΙΣΜΟΥ και Ο ΝΗΦΟΜΑΝΗΣ, αφιερώθηκαν σε τρεις από τους πιο αγαπημένους του ποιητές. Κι ακόμη στο βιβλίο του ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ υπάρχουν ολόκληρα κεφάλαια αφιερωμένα στους ποιητές και στο ποίημα. Ανέφικτος λοιπόν ο στόχος για ευρεία παράθεση αποσπασμάτων και αναγκαστική η επιλογή λίγων και όχι αναγκαστικά και των σημαντικότερων από όσα είπε για τους ποιητές:

ΕΞΥΠΝΟΝ ΕΝΥΠΝΙΟΝ

"... τραγικό αδιέξοδο χαρακτηρίζει τη γνήσια ποίηση και τη γνήσια φιλοσοφία. Προκειμένου για τη θεώρηση του όλου η μία κατέχει μόνο το πτώμα και της είναι αχρηστευμένο, η άλλη έχει μόνο το σώμα και της είναι απαγορευμένο. {...} Η φιλοσοφία και η ποίηση θεραπεύουν το πνεύμα και κινούνται αντίστοιχα στις περιοχές του αληθούς και του ωραίου. {...} Η αδυναμία και των δύο να κατακτήσουν το ον ημπορεί να διατυπωθεί αρνητικά και θετικά:

Η φιλοσοφία θα έφθανε στο ον, αν κάτεχε και το καλό. Το καλό αν δεν της απόμενε μόνο, στο ον θα έφθανε κι η ποίηση.

Η ποίηση θα έφθανε στο ον, αν κάτεχε και το αληθές. Το αληθές αν δεν της απόμενε μόνο, στο ον θα έφθανε και η φιλοσοφία. {...}

Η φιλοσοφία κερδίζει διαυγές το είδωλο του όντος. Η ποίηση κερδίζει αόριστο το Είναι του όντος. Το σύμμικτο αποτέλεσμα οφείλεται στην αναγκαία συζυγία τηςν πληρότητας (διαυγές Είναι) και της έλλειψης (θολόν Είδωλο)." (σελ. 21 - 22)

Ο ποιητής είναι ο γειτονικότερος ομότεχνος του Θεού - δημιουργού της Γένεσης. (σελ. 54)

ο ποιητικός λόγος είναι η μορφή που λαβαίνει η πάλη του ανθρώπου με τον πόνο του κόσμου.

ο γνήσιος ποιητής ατενίζει τον κόσμο με δακρυσμένο βλέμμα. (σελ. 55)

Όλοι οι μελετητές του Ρίλκε συμφωνούν ότι το κέντρο της ποίησής του είναι το πρόβλημα του θανάτου. Τον τόπο που δεν εύρισκε στο σύμπαν η μηχανική του Αρχιμήδη για να κινήσει τη σφαίρα της γης, η ποίηση του Ρίλκε τον βρήκε στο θάνατο για να κινήσει τη σφαίρα της ζωής. Η ερμηνευτική θέση λ.χ. ότι η αποστροφή προς τη ζωή οδηγεί τον ποιητή στη χώρα του θανάτου, είναι αντικρυνά αντίθετη προς τη θέση ότι η αναγνώριση του θανάτου από τον άνθρωπο υπηρετεί το γνήσιο τρόπο ζωής. (σελ. 240)

ΧΑΣΜΑ ΣΕΙΣΜΟΥ

Ο Heidegger σημειώνοντας τον άμεσο δεσμό της γλώσσας με την αλήθεια ονομάζει τη γλώσσα κατοικία του Είναι και τους ποιητές φύλακες της αλήθειας.

Ο Holderlin, ο αγαπημένος ποιητής της θεάς Παραφροσύνης, που κατέβηκε ως την άτρεμη διαύγεια του βάθους, είδε στη γλώσσα τη χαρισματική πρωτοδύναμη, που της έχει ταχθεί ν' ανασέρνει το ον από τη χαοτική άβυσσο της αοριστίας στη φωτερή μονιμότητα της μορφής. Οι ποιητές, ιερατικοί καθιδρυτές και πρωτεργάτες της γλώσσας, είναι οι σωτήρες του όντος. Οι ποιητές είναι salvatores dei και μονίμου χριστοί: και το Μόνιμο οι ποιητές το ιδρύουν. (σελ. 16)

Το αληθινώτερο ποίημα στο γνήσιο ποιητή είναι η ίδια η ζωή του. (σελ. 24)

"Για με ποίηση είναι η λογική, που έχει μετατραπή σε εικόνες και αισθήματα." (φράση του Σολωμού, σελ. 55)

"Ο ποιητής δεν προετοιμάζει το θάνατό του με την σπατάλη της ζωής του, όπως συμβαίνει με τους πολλούς, αλλά πραγματοποιεί τη ζωή του με την σπατάλη του θανάτου του. Σαν τον μυθικό Ερυσίχθονα, τρέφεται με τις σάρκες του κι όταν σπαράξει και το τελευταίο κομμάτι τους, πεθαίνει. Ακριβώς την ώρα που ο θάνατος δεν βρίσκει τίποτα να του πάρει" (σελ. 105)

Αυτός ο απάνθρωπος τόπος, η μονιά όπου μένει ο ποιητής μόνος, του προσφέρει τη γνώση σαν αντίδωρο στην πίκρια. Ο Σολωμός πλησίασε σε απόσταση βολής το ηρακλείτειο κλίμα της γνώσης που κλαίει: "Πανερημιά της γνώρας μου, θέλω μ' εμέ να κλάψης." (σελ. 116)

«Ο Σολωμός είναι μεγάλος ποιητής, ακριβώς γιατί θυσίασε τη χαρά της φαντασίας στη λύπη της πραγματικότητας.» (σελ. 124)

HOMO EDUCANDUS

«Ποίηση έχουν όλα τα γραπτά που η νεράιδα του χρόνου δεν τους πήρε τη μιλιά.» (σελ 147)

Ο ΝΗΦΟΜΑΝΗΣ

"Μπορεί να ειπεί κανείς πως ένα είναι το κύριο γνώρισμα του ποιητή. Ο αγώνας του για την αυτοκάθαρση. Την άποψη αυτή τη διατύπωσε νέος ο ίδιος ο Σεφέρης στις Μέρες (Μ2,54): «Όποιος είναι καθαρός, είναι ποιητής». Όλα τα άλλα για τον ποιητή και την ποίηση, οι αρχές οι όροι οι νόμοι τα πορίσματα οι απόψεις και οι θεωρητικές σχολές, είναι τα εξηγητικά παρεπόμενα αυτής της ανάγκης για καθαρότητα. {...} Μοίρα του ποιητή είναι η σπουδή του στα καταλύματα της ενοχής και της εξαγοράς της." (σελ. 34)

"Όπως γεννιέται δύσκολα ο ποιητής, παρόμοια δύσκολα και γίνεται. Ακολουθώντας τον αγνό νόμο της φύσης θα τραβήξει με τον τρόπο του την κύκλια πομπή των πραγμάτων του κόσμου και θα γίνει ποιητής, εάν κάποτε αρχίσει.Αυτή η αρχή είναι εξαιρετικό γεγονός. Μοιάζει με το σεισμό που βουλιάζει μια θάλασσα και γεννάει μια χώρα. Το πράγμα υποβάλλει ένα δεύτερο είδος προπατορικής παρακοής. Μια δεύτερη έξωση, όχι από τον τόπο του ζώου αυτή τη φορά, αλλά από τον τόπο του ανθρώπου." (σελ. 36 - 37)

Σεφέρης: "Να κάνεις ένα ποίημα είναι σα να οδηγείς στη μάχη δέκα χιλιάδες στρατό, κι ο αντίπαλος δέκα χιλιάδες, και να ξέρεις καλά πως για να νικήσεις πρέπει να σκοτώσεις όλους τους εχθρούς, αλλά πως φτάνει να χαθεί ένας και μόνο από τους δικούς σου, για να νικηθείς." Ο Σεφέρης υπαινίσσεται ένα ολόκληρο πλήθος δημιουργικών στοιχείων που πρέπει να λειτουργήσουν σύντονα και πληρωτικά για να γεννηθεί το ποίημα. (σελ. 51 - 52)

Ελύτης: "Που πια κανείς δεν πενθεί τ' αηδόνια, κι όλοι γράφουν ποιήματα." (σελ. 58)

Η εποχή που ο ποιητής μελετούσε τρία χρόνια βιβλία και δέντρα και άστρα και ανθρώπους, για να γράψει τρεις ώρες, όπως για παράδειγμα η περίπτωση του Σολωμού, μοιάζει πολύ μακρινή. (σελ. 59)

"Έτσι περίπου γίνεται κι όταν πεθαίνει ένας ποιητής. Όταν πεθαίνει, δηλαδή, η συνείδηση που σαρκώνει την αρχανδρική εικόνα του ανθρώπου. Η στιγμή είναι ανυπολόγιστη. Για να προσεγγίσουμε γνωστικά αυτή την οδό αβύσσου, την «παναπευθέα άταρπόν» όπως θα 'λεγε ο Παρμενίδης, τον ανιχνήλατο δηλαδή και ανεξιχνίαστο δρόμο, πρέπει να αντιστρέψουμε τη μέθοδο μέτρησης. Όταν πεθαίνει ο ποιητής, ο κάθε άνθρωπος που έσωσε να γίνει άνθρωπος δηλαδή, στην πραγματικότητα πεθαίνει το σύμπαν. Ό,τι αφανίζεται είναι ό,τι υπάρχει στη συνείδηση του ανθρώπου. {...} Ο θάνατος του ποιητή ισοδυναμεί με τη Συντέλεια του κόσμου. Στη διπλή όψη του αρχαίου στίχου:

εγγύς μεν ή ση περί πάντων λήθη, εγγύς δε ή πάντων περί σου λήθη,

(λίγο ακόμη, και θα τα ξεχάσεις όλα· λίγο ακόμη, και θα σε ξεχάσουν όλα),

αυγάζει η ιδέα της χειραψίας που δίνουν βουβοί ο θνήσκοντας ποιητής και ο θνήσκοντας κόσμος." (σελ. 121)

"Αυτά τα στοιχεία του ποιητή, η γνώση δηλαδή η βούληση και η στοίχησή του στη φυσική αλήθεια, τη σημασία τους δεν τη λαβαίνουν από την ποσοτική αλλά από την ποιοτική τους ιδιαιτερότητα. {…} Πρόκειται για ένα είδος γνώσης που δεν το πιάνει η γνώση. Νομίζω ότι αυτός είναι στη βάση του ο λόγος της ερημίας του ποιητή ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους. Μιλάει, και νομίζουν ότι κορακίζει. Σιωπάει και συγκατανεύουν ελεητικά τη σιωπή του." (σελ. 35)

"Στην κύρια προσφορά του ο ποιητής είναι φορέας και μεταδότης γνώσεων.Έτσι θα δεχθούμε αναγκαία ότι στις βασικές κοιτασματικές προϋποθέσεις του ποιητή ανήκουν τα ισχυρά βιώματα του έρωτα και του θανάτου." (σελ. 37)

"... το μυθικό τοπίο.

Εάν ο επίδοξος ποιητής δεν προχωρήσει πέρα από τη θέαση του κόσμου. εάν δε διασπάσει τον κλοιό των πραγμάτων μέσα στον οποίο λειτουργεί η απλή δράση του αισθητηριακού του οπλισμού. εάν δε ζητήσει το στερεό σχήμα μιας παρουσίας, εκεί που τελειώνοντας τα ένυλα όρια του κόσμου ανοίγεται η υποθετική διάσταση της απουσίας. εάν δεν πατήσει σε κάποιο πλήρωμα δυνάμεων, που καθώς διαδέχεται τη γύμνια των πραγμάτων καταργεί το νόημα του κενού. εάν, τέλος πάντων, δε συνδεθεί με την αδιάφορη μέριμνα της φυσικής πραγματικότητας που κρύβεται πέρα και πίσω από τις παραστάσεις μιας ευκλείδειας προοπτικής, ούτε είναι ούτε και θα γίνει ποιητής. Γιατί θά 'χει απομείνει δώθε από τις Συμπληγάδες του αργοναυτικού πεδίου.

Εδώ βρίσκεται η λαμπρή αλλά και η επίβουλη διαφορά που κάνει τον ποιητή σε σύγκριση με το στιχοπλόκο, το δημοσιογράφο, τον επιστήμοντα συγγραφέα, το ρήτορα, και τους κάθε λογής πράκτορες του λόγου." (σελ. 42)

Αγνάντια στο θάνατο οι ποιητές είναι οι πρωτόπλαστοι των ανθρώπων. (σελ. 120)

Η δημοτική ποίηση δε σπουδάζεται, δε "φιλολογείται". Αν τη νιώθεις, τη νιώθεις χωρίς να χρειάζεσαι να τη μελετάς. Αν τη ζεις, τη ζεις χωρίς να χρειάζεσαι να τη σκέφτεσαι. (σελ. 25)

ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

«Ο δάσκαλος είναι που μεταμορφώνει τον εγκέφαλο του ζώου σε νου ανθρώπου. {…} Ο δάσκαλος είναι ο ποιητής του ανθρώπου. Με την ίδια κυριότητα που ο ποιητής του κόσμου είναι ο θεός.» (σελ 13 - 14)

"Η λογοτεχνία ενός λαού είναι το αντίκρυσμα συναλλάγματος στα τραπεζικά υπόγεια της ιστορίας του." (σελ. 42)

"η εμορφιά θα σώσει τον κόσμο" (φράση του Ντοστογιέβσκι, σελ. 45)

"Το όνομα ποίημα παράγεται από το ρήμα ποιείν που σημαίνει πράττειν." (σελ. 46)

"... όσο περισσότερο αγράμματος και αρχαϊκά έτοιμος είσαι για την ποίηση, τόσο την καταλαβαίνεις καλύτερα." (σελ. 46)

"Ο Καρυωτάκης είναι μεγάλος ποιητής, γιατί έγραψε με το αίμα του. Κι ένα ποίημα με αίμα αξίζει για εβδομήντα τόμους με μελάνι." (σελ. 50)

"Το ποίημα είτε μας μιλάει, είτε δε μας μιλάει, λέει ο Σεφέρης. Μπορεί να το διαβάσεις είκοσι φορές μέσα σε είκοσι μήνες ή σε πέντε χρόνια, και να μην σου ειπεί τίποτα. Και ξαφνικά εκεί που περπατάς στο ακροθαλάσσι για να πάρεις τον αέρα σου, ένας στίχος του χτυπάει ανεπάντεχα την ύπαρξή σου, όπως το ατλάζι του πελάγου σου χτυπάει τα μάτια, και σε φωτίζει ολόκληρο. Την ίδια ακριβώς στιγμή που φωτίζεται και το ποίημα μέσα σου." (σελ. 51)

"Ο Ελύτης στα νιάτα του έδωκε ένα σουρρεαλιστικό ορισμό στην ποίηση. Η ποίηση, είπε, είναι συνουσία επ' άπειρον." (σελ. 51)

"Τη σχέση της φιλοσοφίας και της ποίησης ο Σολωμός τη διατύπωσε θεωρητικά. Η ποίηση, λέει, είναι λογική που έχει μετατραπεί σε εικόνες και αισθήματα. Με την πρόταση αυτή ουσιαστικά καθιδρύει τη φιλοσοφία και την ποίηση σε τόπο κοινό. Μόνο τα όργανα είναι διαφορετικά." (σελ. 53)

«... Οι αληθινοί ποιητές δεν γράφουν στίχους, ούτε παίζουν με τις λέξεις. Οι αληθινοί ποιητές είναι από τα πιο υπεύθυνα όντα που γεννιούνται επί γης, λέει ο Σεφέρης. {...} Σε κάθε εποχή ο γνήσιος ποιητής αναγκαία και αναπότρεπτα υπήρξε στρατευμένος. Γιατί στράτευση είναι η άρνηση στο άδικο και στην ανισότητα, που συνοδεύονται με έμπρακτη γνώση και με ανθρωπιά.» (σελ. 56)

"Η ποίηση είναι πολιτική. Όπως το δέντρο φυτρώνει στο χώμα και όπως το ψάρι μεγαλώνει στο νερό, έτσι και της αληθινής ποίησης το αίμα είναι η ζωή. Η άμεση, η ρέουσα, η πυρωμένη ζωή των ανθρώπων. Που κυλάει από τη γέννηση στο θάνατο καθώς ο βαθυδίνης ωκεανός. Με όλα τα μάγια, και όλα τα πλούτια, και όλα τα κακά. Ετούτος ο φερέγγυος αλλά και ο αχώρητος όρος είναι ο κανόνας και ο νόμος και το κοινό της ποίησης. Καθώς όμως η ποίηση γίνεται έκπτυξη και καταδήλωση ζωής, αναγκαία γίνεται λειτουργία καθαρά πολιτική. Γιατί ο ορίζοντας της ζωής του ανθρώπου είναι η πολιτεία με τις πόλεις, και οι πόλεις με τους πολίτες της. Και οι πολίτες με την πολιτική τους." (σελ. 57)

"Μια σελίδα ποίηση είναι ίσον ή μεγαλύτερο από μια βιβλιοθήκη φλυαρίες" (σελ. 63)

"Γιατί αυτό είναι το μυστήριο της αληθινής ποίησης. Να μη συνθέτει απλά το παρόν. Αλλά με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να εξαργυρώνει και το μέλλον στη γοερή Τράπεζα της προφητείας. Ο μεγάλος ποιητής γίνεται μάντης. Poeta vates, που λέγανε οι παλαιοί. Γιατί το νεύρο και το αίμα του μαγνητίζεται από τον άνθρωπο. Και κάνει ποίηση πολιτική. " (σελ. 71)

"Υπάρχουν ποιητές που γίνουνται αμέσως γνωστοί. Ο κόσμος τους μαθαίνουν, τους γνωρίζουν, τους αγαπούν. Καμιά φορά τους κάνουνε και είδωλα. Ανάμεσα σ' αυτούς οι λίγοι θα δικαιώσουν τη φήμη τους. Οι πολλοί ωσάν περνούνε το δρόμο, ή εμφανίζουνται στα σαλόνια των φιλολογουσών κυριών, τους κοιτάνε και λένε: αυτός είν' εκείνος. {...} Οι περισσότεροι από τους ποιητές αυτούς, όταν πάψουν να ζουν, παύει να ζει και η φήμη τους. Ωσάν η δόξα του ζωντανού να 'τανε το σάβανο του νεκρού. Πεθαίνοντας την παίρνει μαζί του στον ανήλιαγο τάφο. {...}

Και υπάρχουν ποιητές που όσο ζούνε δε γίνουνται γνωστοί. Τουλάχιστον στους ευρύτερους κύκλους, περνούν τη ζωή τους με τη δραματική αίσθηση, ότι περπατάνε έξω από το δέρμα τους. Γιατί βλέπουν και ξέρουν πως άλλο κάνουνε, κι άλλο φαίνουνται πως κάνουνε. {...} Γι' αυτούς, λοιπόν, τους ποιητές που ζήσανε και πεθάνανε άσημοι, έρχεται κάποτε Ανάσταση. Ξαφνικά τους ανακαλύπτουνν, και αρχίζουν να τους μελετούν. Απότομα η λάμψη τους τινάζεται σαν έκρηξη αστέρα σουπερνόβα που εμφανίζεται κάθε εξήντα ή διακόσια χρόνια και λάμπει στον ουρανό και τη μέρα. Αρχίζουν τότε και τους κουβεντιάζουν από το Τόκυο στη Χιλή, και από την Πετρούπολη στην Κοπεγχάγη." (σελ. 77 - 79)

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΩΝ ΑΛΗΘΙΝΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ

1. ΤΟ ΝΕΟ

"Όπως ο φυσικός ή ο βιολόγος δε θα προχωρήσει στην ανακάλυψη του νέου, αν δε γνωρίζει ολόκληρο το επιστητό του τομέα που δουλεύει, έτσι γίνεται και με τον ποιητή. Δε φτάνει η έμπνευση, το ταλέντο, η άσκηση. Χρειάζεται και η γνώση." (σελ. 81)

2. Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

"Ο αληθινός ποιητής δε γράφει εύκολα, και δε γράφει πολλά, και για να του δοθεί στην τελική της μορφή μια οκτάβα ενδέχεται να την ξαναχύσει οχτώ και πενήντα έξι φορές. Ένας άλλος από τη γενιά των καταραμένων ποιητών βασανιζότανε ενάμισυ ημερονύκτιο, για να βάλει ή όχι ένα κόμμα σε κάποιο του στίχο." (σελ. 82)

3. ΤΟ ΠΩΣ

"... την ακραία ουσία της ποίησης ο Δάντης τη διατύπωσε σε διατύπωση ασύγκριτη: μεταχειρίζομαι τους ίσκιους σαν πράγμα στερεό.

Και τέσσερες αιώνες αργότερα ο Στέφανος Μαλλαρμέ την ξαναείπε στη δική του παραλλαγή: η ποίηση δε γίνεται με τις ιδέες, αλλά με τις λέξεις." (σελ. 84)

4. ΤΟ ΤΙΜΗΜΑ

«Είναι ασύλληπτη υπόθεση η βιογραφία του αληθινού ποιητή. Η μοναξιά και η πίκρα του έχει εφτά δέρματα, λέει ο ξένος. Και ο δικός μας έγραψε πως ο ποιητής, αν είναι να δημιουργήσει έργο, οφείλει να σπαταλήσει τη ζωή του ως την ίνα και ως τη ρανίδα. Θυσία στον ήλιο τον κοσμήτορα, και στο χάος το τέρας είναι η ζωή του ποιητή. Και διαθήκη που θα την υπογράψει με το αίμα του. Όπως ο Φάουστ με το σκούφο του σοφού υπόγραψε με το διάβολο τον κατσικοπόδαρο.» (σελ 84)

5. ΤΟ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΟ

"Ο γνήσιος ποιητής αγαπά τους ανθρώπους. {...} Ο αληθινός ποιητής νιώθει ανησυχία για τα μελλούμενα του ανθρώπου, όμοια με την ευθύνη που νιώθει ο αληθινός δάσκαλος για το αύριο των μαθητών του" (σελ. 86)

6. Η ΠΕΙΘΑΡΧΙΑ ΣΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΤΟΥ

"Η πειθαρχία του ποιητή στη γραφή είναι συμπεριφορά εντελώς σύστοιχη με την πειθαρχία του στρατιώτη στη μάχη. {...} Η πειθαρχία του ποιητή φέρνει την έκφραση του να λαβαίνει κάτι από τη στερεότητα και τη φεγγοβολή που έχουν οι στιλπνές εξισώσεις των φυσικών, όταν περιγράφουν τους νόμους της φύσης. {...} Η υποταγή του ποιητή στους νόμους της ύλης και της μορφής είναι το σημαντικότερο δίδαγμα που μας άφηκε κληρονομιά η κλασική παράδοση των ελλήνων και των ρωμαίων." (σελ. 87)

7. Ο ΠΟΙΗΤΗΣ ΠΛΑΘΕΙ ΑΓΑΛΜΑΤΑ

"Ο μεγάλος ποιητής είναι ένας κομψός και ρωμαλέος τεχνουργός λέξεων. {...} Τελεί πράξη, δηλαδή, και έργο με το λόγο του.

Λέγοντας ότι ο ποιητής πλάθει αγάλματα εννοώ νοητικές εποπτείες. {...} Τέτοιες νοητικές εποπτείες, ή αγάλματα λόγου, είναι η ομηρική Ελένη για παράδειγμα." (σελ. 90)

8. Η ΒΙΓΛΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

«Τα τραγούδια του για τη ζωή ο ποιητής τα συνταιριάζει την ώρα που ψαρεύει στις θάλασσες του θανάτου» (σελ. 92)

"Διαιρώ τους ποιητές μας σε τρία επίπεδα. {...}

1. Η πρώτη ... είναι η δημοτική μας ποίηση.

2. Η δεύτερη ... είναι ο Σολωμός, ο Καβάφης, και ο Παπαδιαμάντης.

3. Η τρίτη ... είναι ο Κάλβος, ο Μακρυγιάννης, ο Μυριβήλης, ο Βάρναλης, ο Σεφέρης, ο Παλαμάς, ο Καζαντζάκης, ο Ελύτης.

Αυτές είναι οι τρεις φάσεις της ακτινοβολίας στη δημιουργία της νέας Ελλάδας.

4. Και υπάρχει και η τέταρτη φάση... Αυτοί είναι οι τεχνίτες του λόγου και οι εργάτες της επιστήμης. Βηλαράς, Ρήγας, Κοραής, Πολυλάς, Τυπάλδος, Τερτσέτης, Μαβίλης, Βυζάντιος, Λασκαράτος, Θεοτόκης, Μαρκοράς, Βαλαωρίτης, Κρυστάλλης, Βιζυηνός, Ροΐδης, Ζαμπέλιος, Γρυπάρης, Μαλακάσης, Βλαχογιάννης, Ψυχάρης, Καρκαβίτσας, Πάλλης, Ξενόπουλος, Καρυωτάκης ο γενναίος, Αντρέας Εμπειρίκος ο αγνός, Νικόλαος Πολίτης ο ηλιοσυνάχτης, Σπυρίδων Λάμπρος, ο ιστορικός Παπαρρηγόπουλος, ο Δελμούζος, ο Γληνός, ο Τριανταφυλλίδης, Κοσμάς Πολίτης, Παπαντωνίου, Αυγέρης, Τερζάκης, Σικελιανός, Βενέζης, Εγγονόπουλος, Κόντογλου, Παπατσώνης, Ουράνης, Πρεβελάκης, Βρεττάκος, Χατζόπουλος, Καραγάτσης, Γκάτσος, Καββαδίας και Περικλής Γιαννόπουλος.

Και συνέχεια ακολουθούν αστέρες έκτου μεγέθους, που μόλις είναι ορατοί με γυμνό οφθαλμό. Στη λογοτεχνία όμως τηλεσκόπιο σημαίνει αρχείο." (σελ. 96 - 97)

"... ο Πλάτων και ο Όμηρος και ο Αισχύλος σ' αυτή τους τη θεώρηση, και δεν υπάρχει άλλη να τους κοιτάξεις αν δε γελάς κι αν δε γελιέσαι, σου ζητούν πράγματα αληθινά και πολύ τίμια. Σου ζητούν να κηρύξεις τη ζωή σου σε συναγερμό επ' άπειρον." (σελ. 111)

"η τέχνη των ελλήνων καθρεφτίζει τον αγώνα τους να νικήσουν τον πεσσιμισμό τους" (σελ. 125)

"Ο καημός του θανάτου γέννησε στους έλληνες την τέχνη." (σελ. 127)

"Η φράση του Νίτσε "έχουμε την τέχνη για να μη μας συντρίψει η αλήθεια" είναι η τέλεια ανατομία της συμπεριφοράς των ελλήνων που γέννησε την τέχνη τους." (σελ. 130)

ΓΚΕΜΜΑ

"Ο τεχνίτης, μια και θέτει το έργο του πάνω απ' όλα, οφείλει να καταστρέψει το άτομό του χάριν του έργου του." (Καβάφης)

Ερωτώ: πόσοι ποιητές καταστρέψανε το άτομό τους χάριν του έργου τους; Ο ίδιος ο Σεφέρης τόλμησε να καταστρέψει το άτομό του χάριν του έργου του; Ο Σολωμός όμως, ο Κάλβος, ο Παπαδιαμάντης, ο Καβάφης κατάστρεψαν το άτομό τους χάριν του έργου τους. Το ακαριαίον του Καρυωτάκη αυτοί το ζήσανε ολοζωής. Μπουκιά, μπουκιά, και στάλα στάλα τους κατάπιε η λύπη και ο θάνατος. (σελ. 239 - 240)

Ο φόβος και ο πόνος μπροστά στο θάνατο είναι η αιτία που έπλασε ο άνθρωπος τον κάτω κόσμο και τον Άδη. Και πάντα μέσα στη σφαίρα της ποίησης. Στη σφαίρα της θρησκείας όμως η αιτία αυτής της επινόησης, πέρα από το φόβο και τον πόνο, εκπορεύτηκε κυρίαρχα από το χυδαίο στοιχείο της ανθρώπινης φύσης. Και τέτοιο ονομάζω την ημιμάθεια, τον εγωισμό, και την ανανδρία. Όλα τούτα περιεντυμένα με μια πανούργα υποκρισία, που έδωκε το στίγμα και στο χρίσμα της ψευτιάς μέσα στο παγκόσμιο καθεστώς και στις ανθρώπινες κοινωνίες. (σελ. 184)

ΑΙΣΧΥΛΟΣ: «Πρώτα στο Μαραθώνα και μετά στην τραγωδία! {...}

ΣΙΔΩΝΙΟΣ: Ένα παιδαρέλι, ένας δανδής, ένα χάρχαλο. Δεν ηξεύρω κιόλας, αν ημπορούσε, κατά τη σκαμπρόζικη ιδέα του Βάρναλη, να γαμεί. Έχει το μυαλό ενός μεγάλου παιδιού. Ό,τι και να ειπεί είναι παρόλες και λύματα. … Ο Σιδώνιος με την ποίησή του, θαρρεί ότι θα φωτίσει τον κόσμο. Και γι’ αυτό τα δίνει όλα για την ποίηση. Και τη ζωή και το θάνατο. … Ωστόσο από το ζωηρό Σιδώνιο λείπει το καίριο. Εκείνο που δεν έλειψε βέβαια από τον Αισχύλο. Του λείπει η χάρη της αληθινής γνώσης. Του λείπει η φυσική διαλεκτική με τη σκληρότητα του κόσμου και της ζωής, που είναι ανεκλάλητα αδυσώπητη. Εντελώς αναγκαία όμως για τη μεγάλη τέχνη.»

ΑΙΣΧΥΛΟΣ: «Γι’ αυτό εδημιούργησα την τραγωδία. Χωρίς αυτήν την άγρια γνώση και την άγρια πείρα, θα ‘μουνα κι εγώ ένας ποιητής σαν και σένα (το Σιδώνιο…) Ένας φαλλός εν χαλάσει. Ένα μεγάλο αρχίδι. Και θα υμνούσα με επιγράμματα την «δοντογλυφίδα της γκόμενας». Η γνώμη και ο τρόπος μου ήταν, προτού κινήσω τους χορούς και τα χορικά, να ‘χω σίγουρη τη γιορτή. Αυτό κυρίως.» (σελ. 242)