1. Φιλοσοφία Αγωγής Λιαντίνη

Μελέτη: της Μαρίας Λαμπρίδου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Όσοι καλά έχουν μελετήσει το Λιαντίνη, έχουν σίγουρα καταλάβει πως ο Λιαντίνης δεν ήταν μόνο φιλόσοφος, ούτε και μόνο ποιητής, και φυσικά δεν ήταν ένας ακόμη αυτόχειρας. Ήταν κυρίως και πάνω από όλα ΔΑΣΚΑΛΟΣ και μάλιστα ερευνητής και ιδρυτής ενός νέου τύπου αγωγής. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά.

Ο Λιαντίνης, θυμίζω, εργάστηκε τα πρώτα του χρόνια ως καθηγητής φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση. Αργότερα, επιστρέφοντας από τη Γερμανία, μεταπήδησε στο Πανεπιστήμιο και συγκεκριμένα στην έδρα της Παιδαγωγικής. Τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του δίδαξε και στη Μετεκπαίδευση των Δασκάλων με κύριο αντικείμενο τη Διδακτική της Γλώσσας. Δεν υπήρξε λοιπόν απλά παιδαγωγός, αλλά δίδαξε παιδαγωγική σε παιδαγωγούς. Δεν ήταν ένας ακόμη δάσκαλος, αλλά δάσκαλος των δασκάλων. Και μόνο η ιδιότητά του θα αρκούσε για να γράψει κανείς ειδική μελέτη για τις παιδαγωγικές του αρχές. Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη το φυσικό ταλέντο του στη διδασκαλία, κάποτε προτάθηκε και για ειδικό βραβείο «Εξαίρετης πανεπιστημιακής διδασκαλίας», θα πρέπει να συμπεριλάβουμε στη μελέτη μας και τον ιδιαίτερο τρόπο που ο ίδιος χρησιμοποιούσε για να διδάξει και να διαπαιδαγωγήσει τους σπουδαστές του.

Επιπλέον ο Λιαντίνης ασχολήθηκε και θεωρητικά με το ζήτημα. Τρία από τα βιβλία του είναι αφιερωμένα στο θέμα αυτό:

1. HOMO EDUCANDUS, που αποτελεί φιλοσοφία της αγωγής
2. ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ, όπου γίνεται ευρύτατη αναφορά στο ρόλο και το έργο του δασκάλου σε θέματα διδακτικής της γλώσσας
3. ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ, εγχειρίδιο που αναλύει σε πρακτικό επίπεδο τις διδακτικές μεθόδους.

Και δε σταμάτησε εδώ. Δε θα μπορούσε άλλωστε… Όπως κάθε δάσκαλος, έτσι και ο Λιαντίνης, δε δίδασκε μόνο με λόγια αλλά και με τον ίδιο του τον εαυτό. Και μπορεί άλλοι δάσκαλοι να αποτυγχάνουν παταγωδώς στον τομέα αυτό, ο Λιαντίνης όμως αποτέλεσε τη φωτεινή εξαίρεση και το ανεπανάληπτα μοναδικό φαινόμενο. Γι’ αυτό και κέρδισε αγάπη που άγγιζε τα όρια της λατρείας από τους σπουδαστές του και κατέκτησε στις καρδιές τους θέση που μόνο οι γονείς έχουν. (Αν έχουν κι αυτοί…) Και μπορεί τούτο να φαίνεται υπερβολή, αλλά υπάρχουν αποδείξεις στα λόγια που λένε για εκείνον οι μαθητές του. Ένας ο Αριστοτέλης για τον Αλέξανδρο και ένας ακόμη, ο Λιαντίνης, για όσους είχαν την ευτυχία να τον ακούσουν να διδάσκει. Υπάρχουν πλήθος μαρτυρίες που μιλάνε για το «φαινόμενο Λιαντίνης», τόσο από μαθητές του όσο και από συναδέλφους του.

Όπως υπάρχουν και δεκάδες μαρτυρίες που σκιαγραφούν τη ζωή του εκτός σχολείου και πανεπιστημίου και αποδεικνύουν πως ο άνθρωπος αυτός κατάφερε το ακατόρθωτο, να ταυτίσει σε βαθμό απόλυτο τη ζωή του με όσα δίδασκε:

1. Δεν πρόβαλε μόνο θεωρητικά την παιδαγωγική αξία της ένδειας, στερήθηκε πρώτα ο ίδιος ακόμη και το ψωμάκι για να αγοράσει βιβλία.
2. Δε δίδαξε μόνο στα λόγια την αγάπη στη φύση, έπιανε και ο ίδιος και καθάριζε παραλίες, αυτός, ένας πανεπιστημιακός!
3. Δεν ήταν «νεφελοκοκκυγίες ούτε όσα για την αρετή πρόβαλε. Υπήρξαν πρώτα και κύρια δική του πράξη ζωής. Μια ζωή που κινήθηκε σε όρια απίστευτα μια ακραίας ηθικής καθαρότητας.
4. Δεν καθαίρεσε τη Μέριμνα από όλα της τα βάθρα. Ήταν ο ίδιος που αρνήθηκε να την προσκυνήσει. Κι ολοζωής αγωνίστηκε να γίνει και να μείνει άνθρωπος. Να δικαιώσει την επιλογή της φύσης και το δώρο της συνείδησης. Τον είπαν φαινόμενο και γι’ αυτό, για τον τρόπο που έζησε.

Μα εκείνο που πραγματικά συγκλόνισε κι εκείνους που δεν τον ήξεραν, ήταν ο τρόπος που διάλεξε να πεθάνει. Αυτοθέλητη έξοδος από τη ζωή, όπως ο ίδιος γράφει. Για τους πολλούς είναι μια ακόμη αυτοκτονία. Για όσους γνωρίζουν κάτι περισσότερο, μόνο αυτοκτονία δεν είναι. Πολλά έχουν γραφτεί σχετικά. Άλλοι υιοθετούν το «δώρο» και το «αίνιγμα» που αναφέρει και ο ίδιος ο Λιαντίνης στη Γκέμμα. Κι άλλοι ανακαλύπτουν στις σελίδες του πολλές ακόμη πτυχές. Θα μείνω σ’ αυτή που σχετίζεται με το θέμα μας.

Ο Λιαντίνης με την πράξη του αυτή σφράγισε το έργο του. Ήταν η πειραματική απόδειξη των όσων έγραψε και όσων υποστήριξε. Ήταν υποχρεωμένος να πεθάνει με αυτό τον τρόπο. Αναγκασμένος. Για να καταπολεμήσει την ύψιστη ανάγκη του ανθρώπου, το φόβο του θανάτου. Και στο όνομα αυτού του μέγιστου φόβου και του πανικού, να αφανίσει ως υποδεέστερους όλους τους άλλους φόβους που ευτελίζουν καθημερινά τη ζωή μας. Αν ο άνθρωπος μπορεί να ξεπεράσει το θάνατο, να κοιτάξει στα μάτια το χάρο και να μη δειλιάσει, τότε τι άλλο μπορεί να τον φοβίσει; Τίποτα.

Και προσέξτε, αυτή η πράξη δεν είναι ούτε αποτέλεσμα σαλεμένου μυαλού, ούτε καρπός απογοήτευσης και αδυναμίας να συνεχίσει να ζει. Ο Λιαντίνης βάδισε στο θάνατο στην ακμαιότερη στιγμή της ζωής του. Υγιής στο σώμα και στο μυαλό, όπως γράφει στο τελευταίο γράμμα του. Και γεμάτος αισθήματα κατάφασης. Παρανοϊκό; Ασύλληπτο; Ναι, για όσους δεν έχουν δει πίσω από όλα αυτά το Δάσκαλο που διδάσκει το κορυφαίο του μάθημα.

Ο Ταΰγετος εκείνη τη μέρα του καλοκαιριού του 98, μετατρέπεται σε λαμπορατόριο, σε εργαστήριο. Πειραματιστής και πειραματόζωο γίνονται ένα. «Εκεί και τότε παίχτηκε στα ζάρια το αρχέτυπο» όπως ο ίδιος έγραψε στη Γκέμμα περιγράφοντας την κρίσιμη στιγμή του θανάτου που σχεδίαζε. Όχι το παράδειγμα. Διότι ο Λιαντίνης δεν είναι επιστήμονας φυσικός. Είναι παιδαγωγός. Η δική του επιστήμη δεν μπορεί, δεν είναι ηθικό, να μετατρέψει το αντικείμενό της σε πειραματόζωο. Στηρίζεται στην παρατήρηση, στην έρευνα ή έστω στα πειράματα με ζώα. Γνωστός σε όλους ο σκύλος του Παβλόφ. Κι έτσι αιώνες τώρα η παιδαγωγική καρκινοβατεί από το ένα αποτυχημένο μοντέλο στο άλλο. Και στο μεταξύ τα θύματά της οδηγούν τον κόσμο ολοένα και πλησιέστερα στην καταστροφή. Τον αφανισμό του ανθρώπινου είδους.

Ποιος δεν ξέρει ότι ο σημερινός τρόπος ζωής είναι αφύσικος και παράλογος και αντιστρατεύεται την ανθρώπινη φύση; Ο Λιαντίνης και το ήξερε και πόναγε βαθιά βλέποντας το γλιστερό κατήφορο της ανθρωπότητας. Μιλά για έγκλημα στο τελευταίο του γράμμα. Σε βάρος της νέας γενιάς. Δεν είναι καινούριο ετούτο το έγκλημα. Αιώνες συνεχίζεται. Κάποιος κάποτε έπρεπε να βρει την αντρεία να το σταματήσει. Την εξυπνάδα να το αποδείξει. Και τον τρόπο να γίνει πιστευτός. Το στρατήγημα δηλαδή.

Μα βασικά να ξετυλίξει όλο το μπερδεμένο κουβάρι και να το τυλίξει σωστά από την αρχή. Το κουβάρι που ορίζει η πορεία μας από γέννηση μέχρι θάνατο. Γιατί αυτό είναι το ύψιστο έργο της αγωγής. Να μάθει στον άνθρωπο να ζει. Να τον άγει στο δρόμο της ζωής. Και να τον προάγει από άλογο ζώο σε νου ανθρώπου, σε κείνο το χαριτωμένο και ξεχωριστό ον της φύσης που διαθέτει συνείδηση. Η συνείδηση που είναι το δώρο και ταυτόχρονα η καταδίκη μας. Αυτή μας απέσπασε από τα άλλα όντα, αυτή και μας πανικόβαλε με τη γνώση του θανάτου. Αυτή και είναι η μοναδική μας διέξοδος από το τούνελ της αγωνίας για το αναπόφευκτο τέλος και της ανθρώπινης μοίρας τον προορισμό.

Γεννιέμαι; Ε, τότε το μόνο σίγουρο είναι πως και θα πεθάνω. Ποια επιλογή έχω για να μην τρελαθώ με τούτη τη γνώση; Τα παραμύθια των θρησκειών για τη μετά θάνατο ζωή; Τις παρωπίδες του ποτού, των ναρκωτικών, του άπληστου κυνηγητού του πλούτου και της εξουσίας, τις κραιπάλες τις ερωτικές, τις μυλόπετρες της δόξας, τι; Ποιος μπορεί να αρνηθεί ότι ο Λιαντίνης μιλώντας για το θάνατο άγγιξε το πρόβλημα των προβλημάτων του ανθρώπου; Και ποιος μπορεί να μην παραδεχτεί πως αν η Παιδαγωγική δε διδάξει λύση για τούτο το πρόβλημα στους «τροφίμους» της, θα έχει αποτύχει παταγωδώς; Το πόσο κάνει ένα και ένα ή μήπως η γραφή και η ανάγνωση είναι τα πρωτεύοντα; Για το θάνατο ποιος μας μίλησε, ποιος μας βοήθησε να μάθουμε να τον αντιμετωπίζουμε;

Στέκονται στη σειρά κοπάδι κάθε πρωί οι μαθητές και αποθέτουν τις ελπίδες τους στο «Πάτερ ημών». Η απόγνωση γυμνή και απροκάλυπτη. Τίποτε άλλο δεν έχουν οι δάσκαλοι να τους πουν και να τους νουθετήσουν. Ρύσαι ημάς από του πονηρού… Βγάλε κάθε σκέψη από το κεφάλι μας, προστάτεψέ μας με το ψέμα πως θα μας χαρίσεις ζωή αιώνια για να συνεχίζουμε το μαγγανοπήγαδο. Κι απορούμε που στην επόμενη στροφή χάνονται τα πιο ευαίσθητα παιδιά μας. Άλλα καβάλα στις μηχανές, άλλα με σύριγγες, κι άλλα τα ρουφά το σύστημα και λιώνει ό,τι ανθρώπινο γλίτωσε… Πού πάμε; Πού τραβάμε ως κοινωνία; Είναι κανείς που θα απαντήσει «όλα βαίνουν καλώς»; Ή μήπως αυτή είναι η νομοτέλεια και άλλο δεν έχει;

Ε, λοιπόν, στον εθελοτυφλισμό και στην άμετρη απαισιοδοξία, πώς λύση δεν υπάρχει, βρέθηκε μία φωνή αιρετική να διακηρύξει την απάντηση, να δείξει τον πόρο στην απορία μας. Έδωσε όλη του ζωή, ούτε στιγμή δεν κράτησε δική του, για να μελετήσει το μέγα πρόβλημα, το θάνατο. Για να χαρίσει στους άλλους τη ζωή, ζωή αληθινή. Ζωή που δε θα τρέμει πια το μαύρο καβαλάρη. Κι αν αυτό δεν είναι αυτοθυσία, τότε τι είναι;

Και προλαβαίνω τις παρανοήσεις. Όχι, αυτοθυσία δεν ήταν η ώρα του Ταΰγετου, οι ώρες των άστρων… Εκεί και τότε ήταν η επιβράβευση του αγωνιστή, ήταν ο κότινος της δόξας που κατέκτησε, το στεφάνι και η Γκέμμα. Η θυσία του άρχισε πολύ νωρίτερα και κράτησε ολοζωής. Έζησε έρημος και ισχυρός, μαρτύρησε μήνες και χρόνια, πόνεσε και έφτυσε αίμα πικρό. Βάδισε τη δική του νέκυια, έζησε ζωντανός το θάνατό του. Ο Ταΰγετος ήταν η λύτρωση, το νικητήριο τέρμα. Να γιατί τον ανεβαίνει με βήμα γοργό κατάφορτος από κατάφαση και "μια άλλη Eroica" ρυθμολογεί τα βήματά του Δε θα πεθάνει εδώ ο Λιαντίνης. Έχει πεθάνει χιλιάδες θανάτους πριν κι έχει αφήσει πια το θάνατο ρέστο και ταπί, γιατί τίποτα δεν άφησε μέσα του να του πάρει πια.

Ναι, έτσι ακριβώς όφειλε να κάνει. Να υπογράψει πως έζησε την αλήθεια. Πως ούτε κεραία δεν υπήρξε ψεύτικη στα λόγια του. Πως είχε απαντήσει το αίνιγμα. Βρήκε τη λύση. Και την έξοδο από την αγωνία. Πώς αλλιώς;

Αυτή η ανιούσα της πορείας του άνδρα. Η κατιούσα, το έργο και η λύση ας περιμένει λίγο. Έτσι κι αλλιώς μπορείτε να τη διαβάσετε και στα βιβλία του. Εγώ μόνο την περίληψη θα φροντίσω να δώσω.

Και για όσους πολύ βιάζονται, θα δώσω την απάντηση με τρεις λέξεις:

ΜΕΤΡΟ - ΤΑΞΗ - ΚΛΙΤΟΤΗΤΑ.

Αυτά τα χαρακτηριστικά της ζωής του Δημήτρη Λιαντίνη, αυτά και της αγωγής του. Και παραφράζοντας τα δικά του λόγια για τους ποιητές, θα συμπληρώσω:

"Η αληθινότερη διδασκαλία του γνήσιου δασκάλου, είναι η ίδια του η ζωή."

Τα λέμε...

Βιβλιογραφικές αναφορές:

Δ. Λιαντίνη, «Διδακτική»: «Με υπερβολή και υποκρισία εφοδιάζει τους μαθητές ο δάσκαλος , όταν ανάμεσα σε κείνα που λέγει και σε κείνα που πιστεύει ή πράττει, δεν υπάρχει συμφωνία και ζωντανός δεσμός.»

• ΕΠΟΜΕΝΟ:
  
  2. ΤΟ ΙΔΕΩΔΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΛΙΑΝΤΙΝΗ
  

_______________________________

ΣΗΜΕΙΩΣΗ 7/2/2010: Το κείμενο αυτό έχει γραφτεί αρκετά χρόνια πριν. Ναι μεν είχε δημοσιευτεί και στο blog ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ - όπως και πολλά άλλα που έχουμε αναρτήσει και στο καινούριο blog - όμως είχε γραφτεί πολύ νωρίτερα και συγκεκριμένα το Μάιο του 2007. Σε περίοδο που η γράφουσα αγνοούσε πολλά από εκείνα που στην πορεία είχε την τύχη να της αποκαλυφθούν. Και ειδικά για όσα σχετίζονται με την έξοδο του Δημήτρη Λιαντίνη.

Αν σήμερα το έγραφα, θα ήταν πολλά σημεία διαφορετικά. Ή και με αποσιωπητικά... Πχ για τη μέρα εκείνη στον Ταΰγετο. Έχουν τόσα στοιχεία προκύψει που κανείς δεν μπορεί να ξέρει τι έκανε τελικά εκείνη τη μέρα ο Λιαντίνης. Αυτά όμως δεν είναι του παρόντος να αναφερθούν. Μόνο η επισήμανση γίνεται για όσους τυχόν διαβάσουν το άρθρο που μπορεί να επέλεξα να μην το διορθώσω και να το αφήσω όπως πρωτοδημοσιεύτηκε αλλά ο λόγος είναι πως θέλησα έστω και έτσι να καταδείξω τη δύσκολη διαδρομή που ακολουθήσαμε όλα αυτά τα χρόνια για να αποκωδικοποιήσουμε το αίνιγμα Λιαντίνη. Μια διαδρομή που ακόμη δεν έχει φτάσει στο τέρμα της.

Κι αξίζει ακόμη να πούμε ότι τα εμπόδια της διαδρομής δεν τέθηκαν μόνο από το Λιαντίνη. Υπήρξαν και τα πρόσθετα εμπόδια από τρίτους, σκόπιμα αρκετά από αυτά, και τα οποία όχι μόνο ξεστράτισαν τους μελετητές του Λιαντίνη αλλά και προκάλεσαν ανυπολόγιστη ζημιά στη διάδοση του έργου του.

Μένει λοιπόν το άρθρο ως έχει και αποτελεί τεκμήριο. Και μαζί και αφορμή για προβληματισμούς για κάθε επόμενο μελετητή. Να μην επαναπαύεται πως ανακάλυψε την αλήθεια του Λιαντίνη αλλά διαρκώς να ψάχνει. Γιατί όπως είπε και ο Ελύτης "δεν έχει φτέρνες η τελειότητα".