Με τάξη και κλιτότητα

Αναδημοσιεύουμε από το φόρουμ HOMA EDUCANDUS μια ενδιαφέρουσα ανάλυση του όρου "Τάξη και Κλιτότητα" που ο Δημήτρης Λιαντίνη αναφέρει στο έργο του αλλά και στο αυτοβιογραφικό του σημείωμα στο οπισθόφυλλο της Γκέμμας:

Μια μικρή πρόταση στο οπισθόφυλλο της Γκέμμας είναι η πρόταση: “Με τάξη και με κλιτότητα”. Και επειδή πολλοί την ψιθυρίζουν, αλλά δεν ξέρω πόσοι γνωρίζουν ή αν έψαξαν μπόρεσαν να βρουν τί σημαίνει η λέξη κλιτότητα, επιτρέψατέ μου τη σύντομη διαφώτιση. Μέχρι τώρα μόνο ένας πολύ καλός ελληνιστής μπόρεσε να μου απαντήσει ορθά, όταν τον ρώτησα, για να δω αν γνωρίζει.

Αν έχετε αναζητήσει τη λέξη σε λεξικά της Νέας Ελληνικής (Μπαμπινιώτης κλπ.) ή της αρχαίας Ελληνικής ( π.χ.Σταματάκος, Liddell Scott) σίγουρα δεν την έχετε βρει. Γιατί δεν ανήκει σε καμιά από αυτές τις κατηγορίες.

Η λέξη κλιτότητα απαντά στην Ελληνική Δημώδη Γραμματεία και δη στην κρητική ποίηση (17ος αι.). Προέρχεται από το επίθετο «κλιτός», που σημαίνει 1) γονατιστός, σκυφτός 2) ταπεινός, φοβισμένος, θλιμμένος 3) υπάκουος και 4) απλωτός, και την κατάληξη -ότη, -ότητα.

Δίνω ένα παράδειγμα με τη λέξη κλιτός από την Ερωφίλη του Γεώργιου Χορτάτση: «μα την κερά μου συντηρώ κι έρχεται προς εμένα, κι έχει το πρόσωπο κλιτό, τ’ αμμάτια θαμπωμένα» (Πράξη Γ, σκηνή 2, στ. 61-62).

Η λέξη κλιτότητα σημαίνει 1) σεβασμός και 2) ταπείνωση.

Η πρόταση «με τάξη και κλιτότητα» απαντά στον Ερωτόκριτο του Βιτσέντζου Κορνάρου. Δεν είναι του Λιαντίνη. Δίνω το στίχο: “ομπρός-τως (εννοεί τους γονείς) γονατίζει με τάξη και κλιτότητα κ’ έτοιας λογής αρχίζει” (Δ΄ 308). Εδώ η λέξη ολοφάνερα έχει την έννοια του σεβασμού.

Για την έννοια της κλιτότητας ως ταπείνωσης παραθέτω απόσπασμα από το κρητικό ποίημα "Στάθης"; «φαητά θωρούν τα μάτια μου σ’ αρχοντικά μεγάλα και με πολλή κλιτότητα τάχα με συντηρούσι» (Α΄ 109).

Ο ερμηνευτής βέβαια του οπισθόφυλλου της Γκέμμας που γνωρίζει πια την προέλευση της πρότασης και το νόημα αναρωτιέται: Η προηγούμενη ακριβώς πρόταση είναι ότι ασχολήθηκε με τους κήπους στα πάρεργά του και τον ουρανό. Εδώ ούτε η έννοια του σεβασμού ούτε η έννοια της ταπείνωσης έχει θέση. Με σεβασμό ή με ταπείνωση ασχολούμαι με τους κήπους και τον ουρανό, δεν δίνει νόημα.

Ε, ποιητής είναι ο Λιαντίνης, γράφει. Απλά πρέπει να μάθουμε να τον διαβάζουμε πίσω από τις λέξεις. Αλίμονο σε κείνους που στο κείμενο του Λιαντίνη μένουν στις λέξεις και τις εννοούν κυριολεκτικά. Έχουν χάσει όλη την ουσία και μένουν στον ανεξήγητο μύθο.

• Ευχαριστούμε το μέλος ΦΩΤΕΙΝΗ του φόρουμ HOMA EDUCANDUS για την έξοχη ανάλυση του όρου και τις σημαντικές πληροφορίες που μας προσέφερε.