Ο Παπαδιαμάντης για το Λιαντίνη

Ο Παπαδιαμάντης για το Λιαντίνη

(Απόσπασμα από ανέκδοτο κατάλοιπο έργο του Λιαντίνη*)

Και οι τρύπιες αρβύλες του Παπαδιαμάντη
γίνουνται γλάστρες για το άνθος της αν-
θρώπινης δικαιοσύνης.
Δ. Λ.

Τώρα η αφεντιά του, ο κυρ Αλέξανδρος, που ελαιώνες αργοκυλούν στα μάτια του τ’ ασημωμένα φύλλα.

Ενώ πιο ψηλά του αιθέρα σκαμπανεβάζουν μαβιά τα ηφαίστεια με την πατημασιά του τυπωμένη στην άκρη.

-καθώς το σχήμα αρετής που αφήκαν στη λάβα της Αίτνας τα σιδερένια πέδιλα του Εμπεδοκλή-

Από τα βαθιά της Σκίαθος θα τον ανασύρει το αόρατο δίχτυ του αρχάγγελου. Κι όσο κι αν σπαρταρά, θα τον τραγουδήσει ζωντανό στο ενυδρείο ο «Παρνασσός».

Γιατί μόλο που ακόμη έχει το βλέμμα προσηλωμένο στην ιλαρή μορφή του Ελισσαίου, και των άλλων άγιων βράχων, που ριζωμένοι στα ρηχά του εσπερινού και του όρθρου εξακολουθούν να μουρμουρίζουν το Ωρολόγιο.

Δεν τον χωράει πια το σπίτι του φίλου του Νικόλα Μπούκη, οπωροπώλη. Επειδής οι άνεμοι διαλέξανε να γεννηθεί αυτός

Ο Μαγελλάνος ενός τριαντάφυλλου.

Λέω για το πως άνοιξε την ακαταμέτρητη ενδοχώρα του ανθρώπινου ήθους, και το νησί του τον κύτταξε από το μέσα μέρος. Έτσι που

Τα εξήντα περίπου τετραγωνικά χιλιόμετρα
Με τις τρεις χιλιάδες ψυχές, έφτασαν ν’ απο-
κτήσουν τη σημασία ολόκληρης ηπείρου.

Μεγάλης σαν την Ασία, και με όλες τις ακτές από τα ρεύματα φαγωμένες του άλλου πόντου που και ψυχή του ανθρώπου τόνε λένε.

Και στη γλυφή της πέτρας ένα κλωνί αλάτι, καθώς όταν το δάκρυο στεγνώνεται στην άκρη του ματιού και μένει.

Και στα ποτάμια της κυλώντας ο γέρο-καιρός σαν το αίμα του Θεού.

Και με τα δέντρα της να νηστεύουν τη βροχή, ώσπου να σκολάσει το εωθινό, για να ματαλάβουν ώστρια.

Και με όλα τα χωριά των ανθρώπων της και τις πολιτείες λευκές.

Και σαν απορείς που πια να περπατήσεις, βρίσκεις τη μόνη που σου αφήνει, να διαβάζεις και να οδηγιέσαι, δυσνόητη πινακίδα:
Ύπαγε ανίατε!

Το στενό που επήγε και ο μπαρμπα Γιαννιός ο Έρωτας, τη νύχτα που γεννιούνται τα παιδιά, και ανεβαίνει η ασπιλωσύνη της πίκρας ίσαμε την άνθιση της μυγδαλιάς στο παγωμένο χιόνι.

Όσοι λευκοφόροι εννοήτωσαν.

• * Αναδημοσίευση από το φόρουμ Homa Educandus

Σχετικό με το ανέκδοτο αυτό κείμενο του Λιαντίνη είναι και το απόσπασμα που ακολουθεί από το συγγραφικό του έργο. Το αναδημοσιεύουμε και από αυτό από το φόρουμ Homa Educandus, όπως το ανέβασε η φίλη Σ.Λ.

Το παρακάτω απόσπασμα είναι από τα Ελληνικά, Ποίηση και Ζωή , σελίδες 61-62 Γιά όσους, καθώς εγώ, δεν τους απασχολεί το ερώτημα γιατί ο Δημήτρης Λιαντίνης "ανεβάζει σε τέτοια περίοπτη θέση" αυτόν τον "μέθυσο γραφιά", τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Οι υπόλοιποι ας μείνουν με τις απορίες τους.

"[...] Το τέταρτο δείγμα μου είναι η περίπτωση η άριστη στα πεζά μας γράμματα. Ο Παπαδιαμάντης. Τι λογής είναι το έργο του Παπαδιαμάντη. Δεν είναι έργο της πολιτικής. Δε μιλάει για τη ζωή των ανθρώπων.

Aπό τη μία άκρη του νησιού του στην άλλη, κι από την πέρα στεριά ως πέρα από τις θάλασσες της Ελλάδας τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη μιλούν για τους ανθρώπους. Το έργο του είναι ποίηση πολιτική με την έννοια ότι όλοι οι άνθρωποι είναι πολίτες, και ζουν τη ζωή τους μέσα στις πόλεις της πολιτείας.

Λέμε ποίηση πολιτική όπως λέμε γυναίκα πολιτική. Και με το τελευταίο εννοούμε την πόρνη, τη μοιχαλίδα, την άπιστη. Σαν την Ελένη της Σπάρτης. Που όμως η Ελένη της Σπάρτης ήταν ταυτόχρονα η πιο αγνή και η πιο ακήρατη ανάμεσα στις γυναίκες του καιρού της και των άλλων καιρών.

Και όπως λέμε στίχος πολιτικός, και εννοούμε το δεκαπεντασύλλαβο. Το βασιλικό στίχο του δημοτικού τραγουδιού μας.

Έτσι που ο Παπαδιαμάντης μιλά για τη ζωή, έτσι ο γεωργός οργώνει τη γη. Και ο αγωγιάτης γκιζερά στους δρόμους. Και ο βοσκός βόσκει τα βοσκήματα στη βοσκή.Ποιός ημπορεί να σταθεί και να του βγει, για να περιγράψει καλύτερα τα έξω και τα μέσα μας!

Ο Παπαδιαμάντης ζωγραφίζει το αόρατο. Κινηματογραφεί τον άνεμο. Βάζει τη σιωπή και χορεύει. Και φανερώνει στα αλλόκοτα μάτια μας ορατή την κίνηση του νεαρού δέντρου, πώς μεγαλώνει.

Η γλώσσα του σωφυλλιάζει με τον ήχο της σταλαματιάς, και με το διάνεμα των φύλλων της λεύκας. Τον κοιτάμε να φωτίζει απλά τις έγνοιες και τον καημό του καθημερινού ανθρώπου, και νιώθουμε να μας λογχίζουν τα κοντάρια το φως, όταν ορμάει η μέρα το πρωί και κυριεύει τους λόφους.

Όλα τα φέρνει και όλα τα παίρνει το κυμάτισμα της φωνής του :

Tη λίγη ελπίδα των ανθρώπων και την πολλή απαντοχή τους. Το πέρασμά μας από τη ζωή το βιαστικό. Και το φευγιό μας για πάντα. Τις χαρές απλές και τις λύπες αμεμψίμοιρες. Ο ασβέστης του ψέλνει, οι θάλασσες ανεβαίνουν, το κυπαρίσσι του φυλάει σκοπιά το νούμερο δύο με τέσσερες.

Είναι το ξόμπλι του ένα δίχτυ ησυχίας, που μέσα του πέφτουν και χωνεύουν καλόβολα όλα τα έργα του θεού και των ανθρώπων.

Όμβροι, ανεμοζάλη, η άνοιξη των σπάρτων. Η θροή του καλαμιώνα, οι απορρώγες βράχοι, η δρόσος Αερμών. Τα δέντρα, οι πόες, τα πουλιά, οι αιγιαλοί, οι ορίζοντες. Η ανυμέναιη κόρη που έμεινε, τα ράσα του καλού ιερέα, του παπα-Αδαμάντιου, η ξενιτειά, τα καράβια και τα κάρβουνα. Και ακόμη η στολή η χιονόλευκη του μπάρμπα-Γιαννιού του Έρωτα παραμονή Χριστούγεννα.

Ο Παπαδιαμάντης μιλά για τον άνθρωπο, ακόμη κι όταν φαίνεται πως δε μιλά για τον άνθρωπο.

Σ' ένα διήγημά του, από τον κορμό κάποιου δεσπόζοντα δρυ και βασιλικού, αναδύεται το στυλό ανάστημα μιας νύφης-δρυάδας. Τα εξαίσια λυγίσματα εκείνου του θηλυκού είναι ο δαίμονας-πειρασμός των αγίων. Οι στάλες της δροσιάς που στάζει το σώμα της γίνουνται αναμμένα κάρβουνα που πέφτουν και καίνε την ερωτική πενία και το ποθοπλάνταγμα σε όλους τους σεβνταλήδες. Και τέτοιος σαρκώθηκε ο οξύς ερωτισμός στη φαντασία του Παπαδιαμάντη και στα όνειρά του.
Το ποίημά του Όνειρο στο κύμα είναι το στέμμα της ερωτικής ποίησης ολόκληρης της νέας λογοτεχνίας μας.

Μέσα στον άνθρωπο συρρέει και διαλύεται όλος ο φυσιολόγος και ο παγανιστής Παπαδιαμάντης. Με τον ίδιο τρόπο που ο Καύκασος σαν όρος συναθροίζεται ολόκληρος στη στιγμή του Προμηθέα, παρόμοια το ποιητικό σώμα του Παπαδιαμάντη εκκεντρώνεται σε δυό γραμμές που ορθώνουν τον αιώνιο άνθρωπο και το πικρό φυσικό του:

Σα νά' χαν κάποτε σωσμό
τα βάσανα στον κόσμο.

Αυτό το δίστιχο είναι το δαχτυλικό αποτύπωμα που άφηκε σήμανση το δάχτυλο του Παπαδιαμάντη στο μάγμα του χρόνου. Ειδωμένο με το βλέμμα που του πρέπει μοιάζει να καταγγέλνει όλα τα εγκλήματα του θεού. Γιατί ο θεός έπλασε τον άνθρωπο πολύ κακοτράχαλο. Ίσως γιατί δεν μπορούσε να κάμει και αλλιώτικα, όπως είπε ο Αϊνστάιν.

Αχ! κυρ-Αλέξανδρε. Φαρμάκι το κρασάκι σου. Ίδιο εκείνο το ξύδι που δοκίμασες, πρωί και εκδρομή, στο ταβερνάκι του Κοκκιναρά. Κι απέ, σηκώθηκες, αμίλητος, έφυγες και άφηκες σύξυλους τους καλεστάδες σου. Καθώς ξεμάκραινες, καβάλα στο γαϊδουράκι του αγωγιάτη, ήσουν πολύ θλιμμένος. Ίδιος ένας μεγαλοπαρασκευϊάτικος Χριστός.[...]"

ΣΧΟΛΙΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟΥ

Και τον θυμάμαι το Δάσκαλο, ακούω ακόμα τη φωνή του, να μας λέει και να μας ξαναλέει στο Μαράσλειο για το κρασάκι του κυρ Αλέξανδρου και το ταβερνάκι στον Κοκκιναρά. Ένας από τους λόγους που λάτρεψα το Λιαντίνη ήταν κι αυτός, η δική του λατρεία στον Παπαδιαμάντη, που ήδη τον γνώριζα και τον αγαπούσα πολύ. Παιδί ακόμη διάβασα τα άπαντά του. Κι όταν άκουσα το Λιαντίνη να μας μιλά με πάθος για το Σκιαθίτη, ένιωσα ένα αόρατο νήμα να με ενώνει με το λόγο του. Βρήκα ένα κοινό σημείο αναφοράς.

Χρειάστηκε όμως χρόνος πολύς μέχρι να συνειδητοποιήσω ότι η βαθύτερη μελέτη του Παπαδιαμάντη μπορεί να με βοηθήσει να αποκωδικοποιήσω συμβολισμούς και βαθύτερα νοήματα στο έργο του Λιαντίνη. Διάσπαρτο το έργο του Λιαντίνη από τις επιδράσεις που δέχτηκε από τον Παπαδιαμάντη. Ακόμη και σε λέξεις. Πχ τη λέξη "ναυβάτης" που συναντούμε στο ΕΔΩ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ της Γκέμμας. Από τον Παπαδιαμάντη είναι κι αυτή. Και μόλις προχτές γράψαμε για τη "Λουλούδω" του Παπαδιαμάντη και τη "Λουλούδω" του Λιαντίνη, διαπιστώνοντας πως ο κυρ Αλέξανδρος δεν επηρέασε μόνο το συγγραφέα Λιαντίνη αλλά και τον άνθρωπο...

Όθεν και κρίνουμε απαραίτητο να αναδείξουμε αυτό το ζήτημα για όσους πραγματικά ενδιαφέρονται για το έργο και τη φιλοσοφία του Δημήτρη Λιαντίνη. Πως πρέπει να μελετούν παράλληλα με τα δικά του κείμενα και τα κείμενα εκείνων που επηρέασαν το στοχασμό του και τη γραφίδα του. Ο Παπαδιαμάντης είναι ένας από αυτούς. Κι ας μην περιλαμβάνεται σε εκείνους για τους οποίους ο Λιαντίνης μας άφησε ξέχωρο βιβλίο, στο επίσημο έργο του ή και στο ανέκδοτο, δηλαδή το Ρίλκε (Έξυπνον Ενύπνιον), το Σολωμό (Χάσμα Σεισμού), το Σεφέρη (Ο Νηφομανής), τον Καβάφη (Ρέκβιεμ), τον Ελύτη (Αλήτης Ελύτης), το Ρουσό (Η εντολή του Ρουσό και η παρακοή των δασκάλων). Ο Παπαδιαμάντης έτσι κι αλλιώς διατρέχει ολάκερο το έργο του Λιαντίνη, ακόμη και όταν ο αναγνώστης που αγνοεί το έργο του Παπαδιαμάντη δεν το αντιλαμβάνεται. Ε, λοιπόν, ας τον μελετήσουμε και πάλι. Και θα ανακαλύψουμε πολλά που αγνοούμε...