(Από το κατάλοιπο έργο του Δ. Λιαντίνη για τον Καβάφη)
ΤΑ ΡΩΜΑЇΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ
Τα ρωμαϊκά ποιήματα, όπως και τα ελληνιστικά είναι απόχες φευγαλέων επεισοδίων και καθηλώσεις στιγμών μιας ροής που η ιστορική της ένταση είναι προσεκτικά καλυμμένη.
Πίσω από τις λίγες δειγματοληπτικές ή ασυσχέτιστες υποδηλώσεις τους παραμονεύει φυλαχτικά ένα τεράστιο χρονικό κήτος που έφαγε και χώνεψε τα μέλη ενός εξίσου μεγάλου γεωγραφικού θηράματος.
Ονόματα, πλούτος ευγένεια αλλά και κουρελαρία ψυχής, δύναμη λάμψη και ομορφιά, σοφία και παιδεία, σκληρότητα κακουργία και ανάγκη, και πάνω απ’ όλα η δυναστεία των Δυνατών σε τόπους και λαούς πολυώνυμους που για πολύ φάνταξε ατελεύτητη, είναι το χώμα της βλάστησης και το κλίμα της ευδοκίμησης των ρωμαϊκών ποιημάτων του Καβάφη*.
Από τα οκτώ ρωμαϊκά ποιήματα μιλούν τα δύο για τους δύο μεγάλους της δεύτερης τριανδρίας, τον Πομπήιο και τον Καίσαρα. Τα τρία για της τρίτης τριανδρείας τους δύο πρωταγωνιστές, τον Αντώνιο και τον Οκταβιανό, και παράλληλα για το 31 π.χ., για τη χρονιά δηλαδή που τυπικά συντελέσθηκε η μεταβολή από τη Respublica στο Imperium. Τα υπόλοιπα δύο έχουν θέμα τους το Νέρωνα, το πρότυπο της ειδεχθούς ιδιοφυίας. Και το τελευταίο, το Περιμένοντας τους Βαρβάρους, είναι ένα ποίημα για όλες τις εποχές.
Ο κόσμος της Ρώμης δημιούργησε ένα πρότυπο εξουσίας, την κοσμοκρατορία. Κι ένα πρότυπο ηθικής, την ηθική των Κυρίων. Κι ένα πρότυπο πολιτισμού, τον πολιτισμό των ολίγων συνειδήσεων που τις έθρεψε το λίπασμα των πολλών σωμάτων.
Το ρωμαϊκό πνεύμα με την πρακτική ιδιοσυγκρασία που το δηλώνει εξαιρετικά, μεταστοιχείωσε ολόκληρο τον αρχαίο πλούτο – τον ελληνικό ιδιαίτερα – της θεωρίας της αισθητικής λεπτότητας και των εμπνεύσεων, σε οργάνωση σε δραστικά αντικρίσματα και σε εφαρμογή.
Έτσι εδημιούργησε τους νόμους, τους θεσμούς, τους τύπους και τις αρχές μιας πολυαίωνης διάρκειας και χρήσης.
Μόνο το ναπολεόντειο δαιμόνιο της πράξης ύστερα από είκοσι αιώνες κατάφερε να επέμβει αναπαλαιωτικά και γόνιμα σ’ αυτόν τον κώδικα της ιστορικής πορείας. (Και ο μαρξισμός βέβαια, αλλά τούτος με το δίκαιο πνεύμα του αφανισμού και της καθαίρεσης). Η Ρώμη εξακολουθεί να’ ναι η κοιτίδα της ζωής του σύγχρονου ανθρώπου.
Ο Καβάφης αναφέρει τη ρωμαϊκή Σύγκλητο δύο φορές. Τί είδους υπόσταση είχε εκείνο το σώμα των αποφάσεων και της ευθύνης, που οδήγησε σκεπαστά και λιγομίλητα τη ζωή μιας μικρής πόλης στο μεγάλο πεπρωμένο;
Όταν μια αποστολή του Πύρρου γύρισε από τις διαπραγματεύσεις που της είχε αναθέσει για να κάμει στη Ρώμη, και ο βασιλιάς την ρώτησε να μάθει για τους τρόπους και τους τύπους της Συγκλήτου, έλαβε την ακόλουθη περίπου απόκριση.
- Είναι τριακόσιοι άνθρωποι που σκέπτονται και συζητούν για τα κοινά. Η φρονιμάδα στους λόγους και η σοβαρότητα στις χειρονομίες τους αφήνει να σχηματίζεται στον αγέρα και να τους παραστέκει ολόγυρα μια εντύπωση ήθους που, πέρα από το θαυμασμό, γεννά και αναρριπίζει το αίσθημα του φόβου. Φεύγοντας νιώθεις, ότι είδες και άκουσες μέσα σε μια αίθουσα όχι τριακόσιους σύνεδρους αλλά τριακόσιους βασιλιάδες.
Ανάλογη εσωτερική τάξη και υγεία, ανθρώπων που αποτέλεσαν σώμα συλλογικό, και που πρόσεχαν τη διάρκεια και τη σταθερότητα μέσα στο χρόνο, οι ιστορικοί αναφέρουν άλλη μια φορά.
Καθώς ο Σπαρτιάτης Παιδάρητος, γράφει ο Πλούταρχος, δεν κρίθηκε άξιος να γίνει μέλος των τριακοσίων στη Σπάρτη, βγήκε από το βουλευτήριο σφόδρα χαρούμενος, γιατί η πόλη είχε τριακόσιους πολίτες καλύτερους από κείνον:
Ο μεν γαρ Παιδάρητος ουκ εγκριθείς εις τους
τριακόσιους απήει μάλα φαιδρός,ώσπερ χαίρων,
ότι βελτίονας αυτού τριακόσιους η πόλις έχει.
Τα νεύματα της Συγκλήτου περνούσαν κατευθείαν στα νεύρα των Λεγεώνων. Και οι λεγεώνες εχάραζαν τη βούληση αυτής της βουλής των βασιλιάδων επάνω στη μαρμάρινη ύλη των πράξεων με τη σκληρότητα που το διαμάντι χαράζει το γυαλί.
Όταν οι λεγεώνες εδιάβαιναν πάνω από το σώμα της Αυτοκρατορίας, το κύμα της έντασης που περνούσε τα μέλη τους ήταν το ίδιο τίναγμα δύναμης που αγριαίνει τους μυώνες της λεοπάρδαλης.
Το όνομα που λάβαινε η κάθε λεγεώνα, επάνω στα πεδία των εντολών που εκτελούσε, εδήλωνε την ουσία και τον τύπο της.
Δευτέρα η πίστη. Έκτη η Σιδηρά. Η Λεγεώνα της Αθηνάς. Η Μακεδονική. Η Ντεϊοταριανή. Η Τιμωρός. Δεκάτη η εκστρατευτική των Αγριοχοίρων. Δωδεκάτη Λεγεώνα η Κεραυννοφόρος.
Οι λεγεώνες της δημοκρατίας μάχες έχασαν πολλές, πόλεμο όμως δεν έχασαν κανένα.
Γέροντας πια ο Οκταβιανός Αύγουστος, όταν του άγγειλαν στη Ρώμη πως καταστράφηκαν σούμπιτα τρία τέτοια σώματα εγκλωβισμένα μαζί με το στρατηγό του Βάρο στα έλη των τευτονικών δρυμών, ξέτρεχε στο παλάτι χτυπώντας το κεφάλι του στους τοίχους και φώναζε: «Κοϊντιλιανέ Βάρε, δος μου πίσω τις Λεγεώνες μου!».
Αυτός ο νους σε τέτοιο σώμα αδίκησε και τυράννησε για αιώνες όλους τους λαούς της γης. Από την άλλη όμως εκόλασε με κολασμό καθαρτήριο την κολακεία, την υποκρισία, την παρακμή και την ύβρι, παντού όπου τις συνάντησε.
Ένα τέτοιο παράδειγμα έχουμε από τη Μ. Ελλάδα, όταν η Σύγκλητος είδε και μελέτησε πώς οι Ταραντίνοι διασκεδάζουν. Το αναφέρω σαν τυχαία περίπτωση ύβρης, που δείχνει σε τι εξαχρείωση είχε οδηγήσει τους έλληνες ο Κόρος της ζωής, και το γέρασμα του πολιτισμού τους.
Δυστυχώς, γράφει ο Παπαρρηγόπουλος, ότι όταν πέρασε το άνθισμά της η Ελλάδα, δεν μπόρεσε, όπως έκανε η γρια Λαΐδα, να αποθέσει τον καθρέφτη και να πάψει να κυττάζει το πρόσωπό της. Της έλειψε η φρονιμάδα να αρκεσθεί στο μόνο πια που μπορούσε να κάμει να θυμάται την περασμένη της ομορφιά.
Έφτασε, λοιπόν, κάποτε στον Τάραντα μια ρωμαϊκή πρεσβεία. Οι Ταραντίνοι, αντί να συζητούν σοβαρά και με την προσοχή που άρμοζε στα πράγματα με τους απεσταλμένους, άρχισαν να τους ειρωνεύονται για την προφορά και τα μειξοβάρβαρα Ελληνικά τους.
Τόσο που κάποιος άθλιος κατέβασε τα βρακιά του, αποπάτησε εν μέσω θεάτρω, και πέταξε τα περιττώματα στη λευκή τήβεννο ενός επισήμου. «Μου πέταξαν ανθρώπινες μαγαρσές» θα πει στην εποχή του ο Μακρυγιάννης.
Το πλήθος, αντί να αποτροπιασθεί μπροστά στο αισχρό έργο, εκάγχασε τον ξένο, και ελάμπρυνε τον υβριστή.
Γελάτε, όσο έχετε χρόνο, άνδρες, Ταρντίνοι, γελάτε.
Γιατί έρχεται ο καιρός που θα κλάψετε πικρά
φώναξε πελιδνός ο πρώτος της αποστολής. Και όταν, αντί να γυρίσουν στα σύγκαλά τους, έγιναν και έργω απειλητικοί οι αδικητές, ο ρωμαίος διπλωμάτης αποτελείωσε έτσι το λόγο του:
Και ίνα γε μάλλον αγανακτήσητε και τούθ’ υμίν λέγομεν.
Ότι πολλώ την εσθήτα ταύτην αίματι εκπλυνείτε.
Ο λόγος του ήταν το μαύρο πουλί που έφερνε το μήνυμα του αίματος όχι μόνο στον Τάραντα, αλλά και στην Πύδνα, τη Μαγνησία, τη Σκάρφεια, την Κόρινθο, στον Πειραιά του Σύλλα.
Άμωμοι εσείς, αν έπταισαν ο Δίαιος κι ο Κριτόλαος,
λέει στο επίγραμμα του Αχαιού ο Καβάφης. Το έπταισαν δεν σημαίνει μονοσήμαντα στρατηγική ανεπιτηδειότητα.
............................................................
...............................................................
* Απολείπειν ο θεός Αντώνιον
Εν δήμω της Μικράς Ασίας
Η Διορία του Νέρωνος
Μάρτιαι Ειδοί
Ο Θεόδοτος
Περιμένοντας τους βαρβάρους
Τα βήματα
Το 31 π.χ. στην Αλεξάνδρεια
___________________________
Αναδημοσίευση από το φόρουμ Homa Educandus
Δείτε κι άλλα κείμενα από το Ρέκβιεμ στην επίσημη ιστοσελίδα του Λιαντίνη:
ΟΙ ΛΕΙΜΩΝΕΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου