ΚΑΝΤΕ ΚΛΙΚ ΣΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΓΙΑ ΝΑ ΕΠΙΣΚΕΦΘΕΙΤΕ ΤΟ OFFICIAL SITE ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΛΙΑΝΤΙΝΗ ΤΟ liantinis.gr




ΣΤΗΝ ΤΡΟΧΙΑ ΤΗΣ ΓΚΕΜΜΑΣ

ΠΡΟΜΕΤΩΠΙΔΑ ΤΗΣ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ:

Τίμιε αναγνώστη, αν: «Το αληθινώτερο ποίημα στο γνήσιο ποιητή είναι η ίδια η ζωή του.» (Δημήτρης Λιαντίνης, Χάσμα Σεισμού, σελ. 24) τότε δεν πρέπει να λησμονούμε και τούτο: «Είναι ασύλληπτη υπόθεση η βιογραφία του αληθινού ποιητή.» (Δημήτρης Λιαντίνης, Τα Ελληνικά, σελ. 84). Έτσι γράφουμε όσα ακολουθούν για τη ζωή του Λιαντίνη και έτσι και συ, παρακαλούμε, να τα διαβάσεις... (ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΕΔΩ)


Σε προηγούμενες σελίδες μιλήσαμε για τα παιδικά, τα νεανικά, τα φοιτητικά χρόνια του Δημήτρη Λιαντίνη. Αλλά και για τα χρόνια του στρατού και την πρώτη του επαφή με την έδρα. Από το 1942 που γεννήθηκε ως τα 1970 που αναχώρησε για τη Γερμανία. Πάντα μέσα στα πλαίσια που η προμετωπίδα ορίζει. Αλλά και με σεβασμό προς το Δάσκαλο. Δε θελήσαμε, κι οφείλουμε τίμια να το παραδεχθούμε, να αποκαλύψουμε στοιχεία που μας εμπιστεύτηκαν δικοί του άνθρωποι αλλά δεν αφορούν το ευρύ κοινό.

Επιλεκτικά παρουσιάσαμε σε αδρές γραμμές τους σταθμούς ζωής των πρώτων του χρόνων. Δε φιλοδοξούμε σε καμία περίπτωση να γίνουμε βιογράφοι του. Μόνο να μοιραστούμε, στο βαθμό που κρίνουμε απαραίτητο, εκείνες τις γνώσεις που θα διευκολύνουν την προσέγγιση της μελέτης του έργου του.

Το ίδιο θα κάνουμε και στη συνέχεια. Επιμένοντας λίγο παραπάνω σε σημεία της ζωής του που έχουν ήδη δοθεί από άλλους στη δημοσιότητα αλλά που σύμφωνα με τις δικές μας πληροφορίες δεν ανταποκρίνονται στην αλήθεια. Ή και σε σημεία που ουδέποτε ήρθαν στο φως αν και κατά την κρίση μας είναι σημαντικά για την κατανόηση του στοχασμού και των επιλογών του μεγάλου νεοέλληνα στοχαστή.

Βρισκόμαστε λοιπόν στα 1970. Σεπτέμβριος μήνας. Ο Δημήτριος Νικολακάκος, όπως ως τότε λεγόταν ο Δημήτρης Λιαντίνης, αναχωρεί για τη Γερμανία. Πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, έχοντας εκπληρώσει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις και με διετή διδακτική εμπειρία στο επαρχιακό γυμνάσιο των Μολάων Λακωνίας.

Πολλά έχουν δημοσιευτεί ως τώρα για την περίοδο αυτή της ζωής του. Και έχουν δει το φως προσωπικές του επιστολές, ακόμη και ατζέντες του, που αφήνουν τον αναγνώστη να θέσει τον οφθαλμό στην κλειδαρότρυπα της προσωπικής ζωής του Λιαντίνη. Ο ίδιος, από όσο είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε, τέτοια εντολή δεν είχε δώσει. Μάλιστα, σε δημοσιευμένη επιστολή του αυτής της περιόδου, ζητά το ακριβώς αντίθετο. Να σχιστεί το γράμμα, να μην το διαβάσει κανείς...

Ποιος και γιατί αποφάσισε να παραβιάσει την επιθυμία του; Το αφήνουμε ως ανοικτό ερώτημα προς κάθε μελετητή του Λιαντίνη. Και ο καθείς - αφού μελετήσει - ας βγάλει τη δική του κρίση.

Είμαστε όμως υποχρεωμένοι να σταθούμε σε τούτα τα σημαντικά:

Οι επιστολές που δημοσιεύτηκαν απευθύνονται κυρίως σε δύο πρόσωπα. Το ένα είναι ο ξενιτεμένος δίδυμος αδερφός του Λιαντίνη, ο κ. Στέφανος Νικολακάκος. Κι εδώ δεν πρέπει να ξεχνάμε όσα ο Λιαντίνης έγραψε στο Νηφομανή του (σελ. 38 ) για τον ποιητή Γιώργο Σεφέρη:

"Ο Σεφέρης δε μίλησε άμεσα γι' αυτή τη γυναίκα. Και χωρίς τις πληροφορίες της αδερφής του θα αγνοούσαμε και το όνομά της."

Αλλά και στο Χάσμα Σεισμού τις πολυπληθείς αναφορές του Λιαντίνη σε επιστολές του Σολωμού. Ενδεικτικά αναφέρουμε τούτη (από τη σελ. 116 ) :

"Εγώ τη μοναξιά, όπου ζω τώρα κάμποσα χρόνια, δε θα την αφήσω, παρά μονάχα όταν αφήσω και τη ζωή

έγραφε στον αδερφό του στα 1837 ο ποιητής."

Και λίγο παρακάτω, στην απέναντι σελίδα, ο Λιαντίνης γράφει και τούτο:

"Αν αναζητάς τη γαλήνη έξω από τον εαυτό σου και από το δίκιο, του κάκου την αναζητάς,

γράφει στον αδερφό του πάλι ο ποιητής."

Άρα; Ποιο είναι το συμπέρασμα; Αν μη τι άλλο πως η δημοσίευση επιστολών του Λιαντίνη ακολούθησε την πεπατημένη που και ο ίδιος αξιοποίησε συγγράφοντας έργα για ποιητές. Σωστά;

Η διαφωνία η δική μας δεν είναι λοιπόν για τη δημοσίευση απλά και μόνο προσωπικών επιστολών του Λιαντίνη. Αλλά για τη μέθοδο που ακολουθήθηκε. Υπήρξε βιασύνη που αναγκαία οδήγησε σε προχειρότητα στη διασταύρωση των στοιχείων αλλά και αντιπαράθεση του συγγραφέα με την οικογένεια του Δημήτρη Λιαντίνη, η οποία μάλιστα δεν κατάφερε να μείνει έξω από τις σελίδες του βιβλίου με αποτέλεσμα να διαβρώσει την αντικειμενική παρουσίαση.

Το βιβλίο λοιπόν αυτό δεν το υποτιμούμε. Λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη ότι και η οικογένεια Λιαντίνη δε ζήτησε την απόσυρσή του. Πώς θα μπορούσαμε άλλωστε αφού ο μεγαλύτερος όγκος του αποτελείται από επιστολές του Δασκάλου μας. Αν και λείπουν τα αυθεντικά χειρόγραφα που θα μας βεβαίωναν για την πιστή μεταφορά κατά τη δακτυλογράφηση.

Ένα αυτό. Και δεύτερο: Έχουμε κατά καιρούς δημοσιοποιήσει αρκετές ανακρίβειες που περιέχει στα υπόλοιπα τμήματά του. Πέρα δηλαδή από την εμπάθεια του συγγραφέα. Π.χ. δημοσιεύεται φωτογραφία του Λιαντίνη από τη Ραβένα της Ιταλίας, εποχής 1974, και η λεζάντα παραπέμπει τον αναγνώστη στη Γερμανία και στην περίοδο 1970 - 1972 που ο Λιαντίνης εργαζόταν και σπούδαζε εκεί.

Καθώς μάλιστα το συγκεκριμένο στοιχείο, για την αληθινή προέλευση της φωτογραφίας, αποτέλεσε αφορμή για επιθέσεις και εναντίον μας, λες κι εμείς φταίγαμε για την προχειρότητα στη διασταύρωση των δεδομένων, σκόπιμα δεν αναφέρουμε καν τον τίτλο του βιβλίου αυτού και πολύ περισσότερο το συγγραφέα. Εμπάθεια και από μας; Ας το πουν και έτσι όσοι αγνοούν τις λεπτομέρειες... Εμείς λέμε πως απλά ακολουθούμε το παράδειγμα του Λιαντίνη προς όσους του συμπεριφέρονταν απρεπώς: Αδιαφορία.

Δυστυχώς η αδιαφορία δεν μπορεί να συμπεριλάβει και τις ανακρίβειες σε βάρος του Λιαντίνη. Και ειδικά για την περίοδο της ζωής του που εδώ παρουσιάζουμε. Την αναχώρηση για τη Γερμανία, την επάνοδο στην Ελλάδα και γενικά όσα ακολούθησαν μετά το Σεπτέμβρη του 1970.

Ναι, η χρονολογία αυτή αποτελεί κομβικό σημείο στη ζωή του Λιαντίνη. Συνειδητά και ο ίδιος το επεδίωξε. Να αλλάξει... Πώς; Περπατώντας στα σημεία που τονίζει στο δωρικό αυτοβιογραφικό σημείωμα στο οπισθόφυλλο της Γκέμμας. Εκεί που έζησε ο Νίτσε. Ο δάσκαλός του, όπως τότε τον αποκαλούσε.

Σε παλιότερες εποχές έκανε άλλα όνειρα. Να φύγει προς Αμερική, όπου ήδη είχαν ταξιδέψει τα αδέρφια του. Αν, δηλαδή, ευσταθούν τα στοιχεία που τον παρουσιάζουν να θέλει να γίνει ... λαντζέρης στην Αμερική! Έτος 1964 και ετών 22.

Το 1965 όμως έρχεται ο στρατός. Ο νεαρός φιλόλογος αναμετριέται εκεί συχνά με τις δυνάμεις του. Αλλά και κάνει γνωριμίες που θα ανατρέψουν τα ως τότε σχέδιά του.

Φυσικά δεν αναφερόμαστε σε όλα εκείνα τα κοριτσόπουλα που διασκέδαζαν τον νιο από τη Σπάρτη, ως φοιτητή και ως στρατιώτη, όπως και κάθε άλλο νέο παιδί της εποχής του. Έχουμε διαβάσει να τον αποκαλούν γυναικά το Λιαντίνη. Μα αναρωτιόμαστε. Ξέρουν τι σημαίνει γυναικάς; Μανιώδης κυνηγός γυναικών, αναφέρει το λεξικό. Αυτό υπήρξε ο Λιαντίνης; Η διασταύρωση πληροφοριών που έχω κάνει επιμελώς για χρόνια λέει άλλα. Πως υπήρξε ιδιαίτερα σεμνός έως και ντροπαλός απέναντι στις γυναίκες.

Ακόμη και αργότερα, ώριμος άντρας, με την ίδια σεμνότητα απέκρουε ερωτικές προκλήσεις από νεαρές υπάρξεις που τον περιτριγύριζαν. Όχι, δεν ήταν και μισογύνης. Μην πάμε στο άλλο άκρο. Ένας φυσιολογικός άντρας ήταν. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Και με όσα το συγγραφικό του έργο αφήνει να εννοήσουμε. Θυμίζω τον Οδυσσέα και την Κίρκη αλλά και το Δία και την Ήρα στις σελίδες της Γκέμμας. Και περισσότερο θυμίζω όσα έγραψε για την ελληνική αρετή. Δε μας ξεγέλασε με όσα έγραψε. Οι πληροφορίες μου για τη ζωή του επιβεβαιώνουν πως υπάρχει συμφωνία λόγων και έργων.

Εκείνο που δεν επιβεβαιώνουν είναι ο μύθος που πλέχτηκε για κάποια Αμαλία. Ούτε καν το όνομα δεν είναι υπαρκτό. Αλλιώς την έλεγαν και αλλιώς διαδραματίστηκαν και όλα τα υπόλοιπα. Μπορεί να μην υπήρξε ο μεγάλος έρωτας του Λιαντίνη όπως κάποιοι θέλησαν να την παρουσιάσουν τη γυναίκα αυτή, όμως γνωρίζουμε πως κατά κάποιον τρόπο ευνόησε την αναχώρησή του για Γερμανία. Ακριβώς γιατί ο έρωτας δεν ήταν τόσο μεγάλος. Αλλιώς ο Λιαντίνης θα είχε παραμείνει καθηγητής γυμνασίου και με αβέβαιο το μετέπειτα μέλλον του ως συγγραφέα και στοχαστή.

Το δώρο του από τη σχέση αυτή ο Λιαντίνης δεν το έκρυψε. Και στις επιστολές του έχει δημοσιευτεί, γιατί διαλύθηκε αυτή η σχέση, και οι πληροφορίες που συγκεντρώσαμε επιβεβαιώνουν το αληθοφανές. Τον πληγωμένο εγωισμό του νέου άντρα που τον ώθησε να αποδείξει την αξία του σε όσους εκείνη την εποχή τον υποτίμησαν.

Πηγαίνοντας στη Γερμανία, το Σεπτέμβρη του 1970, η μοίρα συναίνεσε να βοηθήσει τα σχέδιά του. Αν και τα πρώτα του βήματα εκεί δεν ήταν καθόλου εύκολα. Αναγκάστηκε να εργαστεί ακόμη και χειρωνακτικά. Κατάφερε όμως να προσληφθεί και ως καθηγητής σε σχολείο. Αυτό το σχολείο αποτέλεσε και το σημείο που συνάντησε για πρώτη φορά τη μετέπειτα γυναίκα του. Τη νεαρή τότε καθηγήτρια Νικολίτσα Γεωργοπούλου.

Στη Γερμανία, και συγκεκριμένα στο Μόναχο, ο Λιαντίνης δεν έκανε συστηματικές σπουδές. Ίσως και γιατί δεν είχε τον τρόπο;

Παρακολούθησε βέβαια μαθήματα γερμανικής γλώσσας. Και προμηθεύτηκε πολλά βιβλία και διάβασε πολύ. Η περίπτωση όμως θυμίζει όσα ο ίδιος έγραψε αργότερα για το μεγάλο έλληνα παιδαγωγό, Αλέξανδρο Δελμούζο και τις αντίστοιχες σπουδές του στη Γερμανία.

Τι λοιπόν θα επακολουθούσε στην επαγγελματική του καριέρα αν στο μεταξύ δε γνώριζε τη γυναίκα που ο ίδιος ο Λιαντίνης παραδεχόταν πως της οφείλει τα πάντα;

Αυτή η συνάντηση, από όλα τα στοιχεία που διαθέτουμε, έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ζωή του. Εκείνη, αν και νεότερη, είχε κιόλας εκπονήσει το διδακτορικό της. Και είχε ήδη διοριστεί βοηθός στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1970-72, που συναντά για πρώτη φορά το Λιαντίνη στο Μόναχο, βρίσκεται εκεί για σπουδές Συστηματικής Φιλοσοφίας, Κοινωνιολογίας και Ηθικής στο Πανεπιστημίο του Μονάχου με υποτροφία της Alexander von Humbolt Stiftung. Υποτροφία που της εξασφάλιζε άνετη ζωή, χωρίς να είναι υποχρεωμένη να εργάζεται παράλληλα για τα προς το ζην.

Μια παραξενιά της μοίρας την οδήγησε να αναπληρώσει για λίγο διάστημα έναν καθηγητή που έλειπε στο ίδιο σχολείο που τότε δίδασκε και ο Λιαντίνης, στο ιδιωτικό ελληνικό σχολείο της Otto Gesellschaft του Μονάχου.

Από όσα γνωρίζουμε ο Λιαντίνης ως τότε δεν είχε άλλη φορά γνωρίσει και σχετιστεί με γυναίκα τέτοιων πνευματικών προσόντων. Ήταν λοιπόν αναμενόμενο να νιώσει όσα ένιωσε και που οδήγησαν τη σχέση αυτή πολύ γρήγορα σε γάμο. Πρωτοχρονιά του 1973. Στο Μυστρά.

Πολύ σύντομα επίσης έρχεται και το πρώτο τους παιδί. Ένα κοριτσάκι. Η Διοτίμα. Καθηγήτρια σήμερα πανεπιστημίου.

Η οικογένεια εγκαθίσταται στην Αθήνα και ο Λιαντίνης, ο νεαρός που ήθελε απλά να μάθει γερμανικά και να περπατήσει στα μέρη που έζησε ο Νίτσε, μόλις τρία χρόνια πριν, είναι πια οικογενειάρχης και με νέα τελείως σχέδια στη ζωή του. Ετών: 31.

Για ένα μικρό διάστημα δίδαξε και πάλι στη μέση εκπαίδευση. Σύντομα όμως μεταπηδά στο πανεπιστήμιο. Το 1975, ως βοηθός στο Εργαστήριο Παιδαγωγικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ταυτόχρονα γράφει τη διατριβή του, για τις Ελεγείες του Ντουίνο του Ρίλκε, αυτήν που αποτέλεσε και το πρώτο του βιβλίο, το ΕΞΥΠΝΟΝ ΕΝΥΠΝΙΟΝ.

Ο διδακτορικός τίτλος τού απονέμεται τον Απρίλιο του 1978, με άριστα παμψηφεί.

Παράλληλα εκείνος συνεχίζει να γράφει. Σειρά έχει το δεύτερο βιβλίο του, το ΧΑΣΜΑ ΣΕΙΣΜΟΥ. Στις 28 Δεκεμβρίου 1978 το βιβλίο αυτό βραβεύεται από την Ακαδημία Αθηνών. Δεν προσέρχεται ο ίδιος να το παραλάβει. Τον εκπροσωπεί η γυναίκα του. Δικαιολογημένος απέναντι στους ακαδημαϊκούς αφού το ακαδημαικό έτος 1978-79 βρίσκεται στο Ludwigsfafen της Γερμανίας με εκπαιδευτική άδεια. Όχι όμως και την ημέρα που έγινε η απονομή...

Την περίοδο αυτή ο Λιαντίνης ζει στη Γερμανία όπου αφενός διδάσκει σε εντεταγμένο ελληνικό σχολείο στο Ludwigshafen και αφετέρου ελληνίζει (μεταφράζει δηλαδή στα ελληνικά) το Ecce Homo του Friedrich Nietzsche. Για τυπικούς και μόνο λόγους εγγράφεται και σε κάποιο τμήμα γερμανικού πανεπιστημίου στη Χαϊλδεβέργη.

Στα τέλη της χρονιάς τον επισκέπτεται η γυναίκα του από την Ελλάδα και μαζί επιστρέφουν οδικώς στην πατρίδα με το καινούριο αυτοκίνητο, το ίδιο που ο Λιαντίνης περιγράφει αργότερα στα Χορικά του Νηφομανούς. Εκείνη όμως είναι έγκυος. Στους πρώτους μόλις μήνες της κύησης. Και το ταξίδι την καταπονεί περισσότερο από όσο ο Λιαντίνης μπορούσε να εκτιμήσει.

Καταπόνηση που γίνεται μεγαλύτερη καθώς φτάνοντας στην Ελλάδα κατευθύνονται στην Πελοπόννησο. Είναι μάλιστα η περίοδος αυτή που ο Λιαντίνης επισημοποιεί (31/7/1979) την προσθήκη του νέου επωνύμου.

Η συνέχεια είναι γραμμένη αφενός από το Λιαντίνη στα Χορικά του Νηφομανούς, σελ. 156 - 158, με τον τίτλο ΜΟΙΡΟΛΟΪ και από την ίδια τη μητέρα σε ένα σχόλιο ποιήματος στις ΩΡΕΣ ΤΩΝ ΑΣΤΡΩΝ με τον τίτλο ΒΑΦΤΙΣΤΙΚΑ. Σελ. 97. Το αγοράκι που περίμεναν, και είχαν αποφασίσει να το βαφτίσουν Στέφανο, όνομα του παππού του Λιαντίνη, χάθηκε μόλις στον τέταρτο μήνα της κύησης. Δεκαπενταύγουστος του 1979. Στο νοσοκομείο Σπάρτης.

Το τραγικό χτύπημα της μοίρας, όσο περίεργο και αν φαίνεται, αποσιωπήθηκε εντελώς από το βιβλίο που γράφτηκε για τη ζωή του Λιαντίνη... Βρέθηκε χώρος άφθονος για τα ραντεβουδάκια με κοριτσόπουλα, ούτε μία γραμμή όμως δεν περίσσεψε για το χαμό του παιδιού του. Κι όμως όλοι γνωρίζουμε τι έγραψε ο Λιαντίνης στο τελευταίο του γράμμα:

[...] Ετοίμασα τούτη την ώρα βήμα- βήμα ολόκληρη τη ζωή μου, που υπήρξε πολλά πράγματα, αλλά πάνω από όλα εστάθηκε μια προσεκτική μελέτη θανάτου. [...]

Μελέτη θανάτου. Πού τον μελέτησε το θάνατο; Στα βιβλία και μόνο;

Δεν είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε πόσο βαθιά επηρέασε αυτός ο θάνατος το Δημήτρη Λιαντίνη. Ακόμη και το κείμενο στο Νηφομανή είναι γραμμένο ποιητικά και δεν αφήνει τον περίεργο αναγνώστη να διεισδύσει στα ιδιαίτερα δώματα της ψυχής του συγγραφέα.

Ξέρουμε όμως από τις πληροφορίες που έχουμε συγκεντρώσει ότι από την περίοδο αυτή και μετά γίνεται πιο γήινος (ας μας επιτραπεί ο όρος). Εξακολουθεί να εργάζεται στο πανεπιστήμιο, διδάκτορας πλέον της Φιλοσοφικής Σχολής από τα 1978, έχει εκδώσει δύο δικά του βιβλία και ελληνισμένο το ΙΔΕ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ του Νίτσε και ταυτόχρονα γράφει και ποιήματα που εκδίδει σε φιλολογικά περιοδικά της εποχής. (ΕΠΟΠΤΕΙΑ) και που εκδόθηκαν μόλις το 2006 με τον τίτλο ΩΡΕΣ ΤΩΝ ΑΣΤΡΩΝ. Δε φαίνεται όμως καθόλου να βιάζεται ούτε για το επόμενο βιβλίο ούτε για το επόμενο σκαλοπάτι της καριέρας του.

Τι κάνει ο Λιαντίνης αυτή την περίοδο; Φροντίζει να χτίσει εξοχικό για την οικογένειά του. Για να μη ζήσει το παιδί του στην κόλαση της Αθήνας.

Πού; Στα Λουτρά της Ελένης. Κοντά στην Κόρινθο. Στον τόπο που κάποτε ως νεοσύλλεκτος υπηρέτησε. Στις Κεχρεές Κορινθίας συγκεκριμένα, όπου και βρίσκεται από το 2005 και το Σήμα του.

Και μπορεί να γράφει στις επιστολές του πως το κάνει για το παιδί, μα στην πράξη ο Λιαντίνης επιτέλους αποκτά τον ιδανικό χώρο για να γράφει. Στην ερημιά της εξοχής και μακριά από την πολύβουη γειτονιά του Ζωγράφου που τότε βρισκόταν το σπίτι της οικογένειας Λιαντίνη.

Λίγο μετά επανέρχεται στις εκδόσεις βιβλίων και ταυτόχρονα, στα 1982, αναγορεύεται λέκτορας με εισήγηση του Δανασσή - Αφεντάκη.

Είναι η περίοδος του Σεφέρη. Η περίοδος που γράφει το ΝΗΦΟΜΑΝΗ. Βιβλίο που και χωρίς να γνωρίζει κανείς τα βιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα, καταλαβαίνει πως αποτελεί σταθμό στο έργο του. Και πως οριστικά έχει διαβεί τις συμπληγάδες...

Ο Σεφέρης βέβαια έχει από παλιότερα επηρεάσει βαθιά το Λιαντίνη. Απόδειξη το προλόγισμα στο ΕΞΥΠΝΟΝ ΕΝΥΠΝΙΟΝ, το πρώτο του βιβλίο, που κλείνει με στίχους του Σεφέρη αλλά και η τελευταία του διδασκαλία στο Μαράσλειο, το Μάιο του 1998, που με τους ίδιους στίχους αποχαιρετά τους σπουδαστές του.

Δεν υπάρχει βιβλίο του Λιαντίνη που να μη βρίσκουμε πλήθος αναφορών στο Σεφέρη. Εξαίρεση το ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟ (προφανώς λόγω περιεχομένου) και στον αντίποδα ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ, το βιβλίο που αποδεικνύει και τον ιδιαίτερο δεσμό του Λιαντίνη με το Σεφέρη (δες σελ. 98, για τον πνευματικό νομοθέτη ή και στην 56 για τους ποιητές, τα πιο υπεύθυνα όντα επί γης). Αν και θα πρέπει να πούμε πως παρόμοιος δεσμός υφίσταται και στην ποιητική των δύο ανδρών.

Κι άδικο θα 'ναι να μην επισημάνουμε τη συνάντησή τους στο ζήτημα του ελληνικού ελληνισμού... (Ο Νηφομανής, σελ. 96) που αποτέλεσε το γόνιμο έδαφος για τη σπορά του Ελληνοέλληνα του Λιαντίνη στη Γκέμμα.

Το άλλο βιβλίο αυτής της περιόδου είναι το HOMO EDUCANDUS. Για μας το πιο αγαπημένο βιβλίο του Λιαντίνη. Ο ίδιος όμως το παρέλειψε στον πίνακα των έργων του στη Γκέμμα. Γιατί; Άγνωστο...

Το Homo Educandus αποτελεί φιλοσοφία της αγωγής. Πιθανότατα λοιπόν να γράφτηκε στα πλαίσια των υποχρεώσεών του στο πανεπιστήμιο (φιλοσοφία της αγωγής και διδακτική της γλώσσας ήταν τα αντικείμενα που δίδασκε) και όχι από ελεύθερη βούληση. Άλλη εξήγηση της παράλειψης του Homo Educandus; Η σημείωση του Λιαντίνη στον πρόλογο του βιβλίου πως το βιβλίο είναι ανολοκλήρωτο. Όπως και να 'χει, το Homo Educandus αποτελεί ευαγγέλιο για κάθε εκπαιδευτικό. Έλληνα και μη...

Στο βιβλίο αυτό αναπτύσσεται το περίφημο ιδεώδες του εσθλού. Διαχρονικό ιδεώδες της τέλειας αγωγής. Κι αυτό που οδήγησε την αρχαία Ελλάδα στον κολοφώνα της δόξας της.

Ναι, απουσιάζει από το βιβλίο η αγωγή της κρίσης, όπως παρατηρεί στον πρόλογο ο Λιαντίνης και γι' αυτό θεωρεί το βιβλίο του ανολοκλήρωτο. Και υπ' αυτήν την έννοια μπορεί κανείς να θεωρήσει ως συνέχεια του Homo Educandus τόσο τη Γκέμμα όσο και το αμέσως επόμενο βιβλίο που εξέδωσε ο Λιαντίνης: Το ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟ. (Σύμφωνα τουλάχιστον με τον κατάλογο που δημοσιεύει ο ίδιος στη Γκέμμα, γιατί υπάρχει κάποια σύγχυση στο πότε εκδόθηκε το κάθε βιβλίο του... και σημειωτέον ότι ο κατάλογος της Γκέμμας δεν είναι και τόσο αξιόπιστος... )

Το φοβερό - και όποιος θέλει το πιστεύει - είναι πως αυτή ακριβώς τη στιγμή, μα ακριβώς αυτή, έφτασε στο μέιλ μποξ του υπολογιστή μου ένα δώρο... Και να ήταν η πρώτη φορά που συμβαίνουν ανεξήγητα και σημαδιακά στη μελέτη του Λιαντίνη...

Το δώρο το δημοσιεύω αυτούσιο:



Το αρχικό χειρόγραφο του Λιαντίνη από το τελικό σώμα της Γκέμμας. Με πλήρη αναφορά όλων των βιβλίων του. Και των οκτώ. Όχι μόνο των πέντε που διαβάζουμε εμείς στη Γκέμμα...

Η διόρθωση (για άγνωστους λόγους) έγινε αργότερα από το Λιαντίνη. Μαζί με τις υπόλοιπες διορθώσεις του τυπογραφείου.

Αποστολέας του δώρου; Ποια άλλη από τη γλυκιά μας κυρία Νικολίτσα Λιαντίνη;

Δώρο, γράφει, για το καινούριο μας blog. Την ευχαριστούμε εκ βαθέων.

Και είναι το δώρο αυτό ανεκτίμητο και για τη χρονική στιγμή που έφτασε. Τη στιγμή που ακριβώς αυτό το θέμα μελετούσαμε για μια ακόμη φορά... Και να που νέα απορία προκύπτει. Η Γκέμμα το 1995; Πέρα από την απορία, επιβεβαιώνει εκείνο που γράψαμε λίγο πριν για τον κατάλογο που υπάρχει δημοσιευμένος στη Γκέμμα. Και που αναφέρει χρονολογία έκδοσης του βιβλίου το 1997. Και φυσικά παραλείπει το Homo Educandus αλλά και το Έξυπνον Ενύπνιον καθώς και το (Ίδε ο Άνθρωπος) του Νίτσε. Αξιοσημείωτη και η χρονολογία 1975 για το Έξυπνον Ενύπνιον...

Συνεχίζοντας μετά από τη λίαν ευχάριστη αυτή διακοπή, την τόσο χρήσιμη για το άρθρο αυτό, θα επανέλθουμε στα μέσα της δεκαετίας του 80. Στην εποχή που ο Λιαντίνης γράφει το ΡΕΚΒΙΕΜ. Το βιβλίο για τον Καβάφη. 1985 - 1986 συγκεκριμένα. Βιβλίο που έμεινε ημιτελές και δεν εκδόθηκε.

Με την ευκαιρία θα αναφέρουμε πως στο αρχείο Λιαντίνη υπάρχουν και άλλα έργα του που δεν είδαν το φως της δημοσιότητας. Δε γνωρίζουμε πολλά γι' αυτά. Τα αναφέρουμε λοιπόν ονομαστικά και με συνδέσμους σε όσα κατά καιρούς αποσπάσματά τους μας έχουν χαριστεί ή πληροφορίες που μας έχουν δοθεί:




Για όλο αυτό τον πλούτο των ανέκδοτων έργων του Λιαντίνη, περιμένουμε με αδημονία την έναρξη λειτουργίας του official site του Λιαντίνη. Το νέο liantinis.gr. Και που οι πληροφορίες μας λέγουν ότι θα διαθέτει πλούσιο υλικό από τα έργα αυτά.

Στα 1987 ο Λιαντίνης εκδίδει το ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟ. Στοά και Ρώμη, ο υπότιτλος που διαφωτίζει και για το περιεχόμενο. Την ίδια χρονιά αναγορεύεται Επίκουρος Καθηγητής.

Όμως τη χρονιά αυτή ο Λιαντίνης ξανανταμώνει με το θάνατο. Είναι η χρονιά που χάνει τον πατέρα του. Και δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση να χάνεις το γονιό σου, ακόμη και για έναν Λιαντίνη.

Ακολουθεί περίοδος εκδοτικής νηνεμίας. Όπως και τότε που χάθηκε το αγέννητο παιδί του. Δημοσιεύει βέβαια άρθρα, όπως και αυτό για την Καύση των νεκρών. Έχοντας κατά νου πως την ίδια περίοδο ο πατέρας του κοιμάται τον ύπνο τον ανεξύπνητο στο κοιμητήριο του μικρού χωριού τους, το άρθρο αυτό αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία και μεγαλύτερη βαρύτητα δίνουμε στα παρακάτω λόγια του:

"Η υπεροχή της φωτιάς απέναντι στο νερό και το χώμα. Η υπεροχή της διάλυσης του σώματος μέσα σ' ένα καταποτήρα αστραπής σε σύγκριση με το σάπισμα και την αποσύνθεση. Η υπεροχή ενός αιθέριου και ταχύτατου ατμισμού της ύλης απέναντι στην αργή δυσοσμία, στην κατακάκωση και στον εξευτελισμό της φτωχής μας σάρκας στις χώρες των σκουληκιών και των μικροβίων, είναι αυταπόδεικτη και ψηλαφητή. Αποστρέφεται κάθε συνηγορία."

Είναι 22/12/1989. Και όμως υποτίθεται πως ο άνθρωπος που έγραψε αυτές τις απόψεις, για την υπεροχή της φωτιάς, επέλεξε να κλειστεί πριν περάσουν καν δέκα χρόνια, μέσα σε μια σπηλιά στον Ταΰγετο και να προσφέρει τη σάρκα του στις χώρες των σκουληκιών και των μικροβίων... Να δεχτούμε με λίγα λόγια πως άλλα έλεγε και άλλα έκανε. Πειράζει που σεβόμαστε τόσο πολύ το Λιαντίνη και αρνούμαστε να δεχτούμε πως υπήρξε ψεύτης;

Αυτήν την εποχή αρχίζει και η επαφή του Λιαντίνη με το Μαράσλειο. Λίγο πριν το 90. Τότε που τα μεγάλα σκάνδαλα συγκλόνιζαν τη χώρα. Τα βλέπει όλα και νιώθει πόνο απέραντο. Για τον άλλο θάνατο. Που διαλύει τον κοινωνικό ιστό και καταβαραθρώνει κάθε αξία.

Η επαφή με τους δασκάλους αλλά και οι συνεχιζόμενες διδασκαλίες στο πανεπιστήμιο, οδηγούν στην έκδοση ενός μικρού φυλλαδίου Διδακτικής.

Και ας μην ξέρουμε λεπτομέρειες, καταλαβαίνουμε πως μέσα του συντελείται η ωρίμανση για τη μεγάλη έφοδο. Τη συνάρματη. Το Πολυχρόνιο και ο επίλογός του την έχουν ήδη προαναγγείλει.

Και η μακρά συμπόρευση με τους μεγάλους ποιητές τον έχει προετοιμάσει για την τακτική. Εκείνη που έχει επαινέσει κατ' επανάληψη. Τα στρατηγήματα. Με τα οποία μεγαλούργησαν πάντα οι έλληνες.

Έτσι εισέρχεται στην περίφημη εφταετία που θα γράψει από οργή για τους αιώνες που δε θα υπάρχει τα Ελληνικά και τη Γκέμμα.

Και ολοκληρώνοντας μια τροχιά που εμείς μόνο ελάχιστους σταθμούς της γνωρίζουμε. Όσους εκείνος θέλησε να φανερώσει μέσα από τις σελίδες του. Και τα πολύ λίγα που έχουν έρθει στο φως για τη ζωή του αυτής της περιόδου. Μια περίοδος που κράτησε σχεδόν είκοσι χρόνια...

Έλληνες θα ειπεί...






Να μαζεύονται οι φίλοι, να πίνουν κρασί και να τραγουδάνε...

Προβολές σελίδων τον προηγούμενο μήνα